zrImad bhagavad gItA

Bhagavad Gita in Harvard-Kyoto romanization
Other scripts and font information

adhyAya 1  •  arjunaviSAdayoga
prathamo'dhyAyaH
 
dhRtarASTra uvAca-
dharmakSetre kurukSetre samavetA yuyutsavaH-
mAmakAH pANDavAzcaiva kimakurvata saMjaya--1--
saMjaya uvAca-
dRSTvA tu pANDavAnIkaM vyUDhaM duryodhanastadA-
AcAryamupasaMgamya rAjA vacanamabravIt--2--
pazyaitAM pANDuputrANAmAcArya mahatIM camUm-
vyUDhAM drupadaputreNa tava ziSyeNa dhImatA--3--
atra zUrA maheSvAsA bhImArjunasamA yudhi-
yuyudhAno virATazca drupadazca mahArathaH--4--
dhRSTaketuzcekitAnaH kAzirAjazca vIryavAn-
purujitkuntibhojazca zaibyazca narapuMgavaH--5--
yudhAmanyuzca vikrAnta uttamaujAzca vIryavAn-
saubhadro draupadeyAzca sarva eva mahArathAH--6--
asmAkaM tu viziSTA ye tAnnibodha dvijottama-
nAyakA mama sainyasya saMjJArthaM tAnbravImi te--7--
bhavAnbhISmazca karNazca kRpazca samitiMjayaH-
azvatthAmA vikarNazca saumadattistathaiva ca--8--
anye ca bahavaH zUrA madarthe tyaktajIvitAH-
nAnAzastrapraharaNAH sarve yuddhavizAradAH--9--
aparyAptaM tadasmAkaM balaM bhISmAbhirakSitam-
paryAptaM tvidameteSAM balaM bhImAbhirakSitam--10--
ayaneSu ca sarveSu yathAbhAgamavasthitAH-
bhISmamevAbhirakSantu bhavantaH sarva eva hi--11--
tasya saMjanayanharSaM kuruvRddhaH pitAmahaH-
siMhanAdaM vinadyoccaiH zaGkhaM dadhmau pratApavAn--12--
tataH zaGkhAzca bheryazca paNavAnakagomukhAH-
sahasaivAbhyahanyanta sa zabdastumulo'bhavat--13--
tataH zvetairhayairyukte mahati syandane sthitau-
mAdhavaH pANDavazcaiva divyau zaGkhau pradaghmatuH--14--
pAJcajanyaM hRSIkezo devadattaM dhanaMjayaH-
pauNDraM dadhmau mahAzaGkhaM bhImakarmA vRkodaraH--15--
anantavijayaM rAjA kuntIputro yudhiSThiraH-
nakulaH sahadevazca sughoSamaNipuSpakau--16--
kAzyazca parameSvAsaH zikhaNDI ca mahArathaH-
dhRSTadyumno virATazca sAtyakizcAparAjitaH--17--
drupado draupadeyAzca sarvazaH pRthivIpate-
saubhadrazca mahAbAhuH zaGkhAndadhmuH pRthakpRthak--18--
sa ghoSo dhArtarASTrANAM hRdayAni vyadArayat-
nabhazca pRthivIM caiva tumulo vyanunAdayan--19--
atha vyavasthitAndRSTvA dhArtarASTrAnkapidhvajaH-
pravRtte zastrasaMpAte dhanurudyamya pANDavaH--20--
hRSIkezaM tadA vAkyamidamAha mahIpate-
arjuna uvAca-
senayorubhayormadhye rathaM sthApaya me'cyuta--21--
yAvadetAnnirIkSe'haM yoddhukAmAnavasthitAn-
kairmayA saha yoddhavyamasminraNasamudyame--22--
yotsyamAnAnavekSe'haM ya ete'tra samAgatAH-
dhArtarASTrasya durbuddheryuddhe priyacikIrSavaH--23--
saMjaya uvAca-
evamukto hRSIkezo guDAkezena bhArata-
senayorubhayormadhye sthApayitvA rathottamam--24--
bhISmadroNapramukhataH sarveSAM ca mahIkSitAm-
uvAca pArtha pazyaitAnsamavetAnkurUniti--25--
tatrApazyatsthitAnpArthaH pitRRnatha pitAmahAn-
AcAryAnmAtulAnbhrAtRRnputrAnpautrAnsakhIMstathA--26--
zvazurAnsuhRdazcaiva senayorubhayorapi-
tAnsamIkSya sa kaunteyaH sarvAnbandhUnavasthitAn--27--
kRpayA parayAviSTo viSIdannidamabravIt-
arjuna uvAca-
dRSTvemaM svajanaM kRSNa yuyutsuM samupasthitam--28--
sIdanti mama gAtrANi mukhaM ca parizuSyati-
vepathuzca zarIre me romaharSazca jAyate--29--
gANDIvaM sraMsate hastAttvakcaiva paridahyate-
na ca zaknomyavasthAtuM bhramatIva ca me manaH--30--
nimittAni ca pazyAmi viparItAni kezava-
na ca zreyo'nupazyAmi hatvA svajanamAhave--31--
na kAGkSe vijayaM kRSNa na ca rAjyaM sukhAni ca-
kiM no rAjyena govinda kiM bhogairjIvitena vA--32--
yeSAmarthe kAGkSitaM no rAjyaM bhogAH sukhAni ca-
ta ime'vasthitA yuddhe prANAMstyaktvA dhanAni ca--33--
AcAryAH pitaraH putrAstathaiva ca pitAmahAH-
mAtulAH zvazurAH pautrAH zyAlAH saMbandhinastathA--34--
etAnna hantumicchAmi ghnato'pi madhusUdana-
api trailokyarAjyasya hetoH kiM nu mahIkRte--35--
nihatya dhArtarASTrAnnaH kA prItiH syAjjanArdana-
pApamevAzrayedasmAnhatvaitAnAtatAyinaH--36--
tasmAnnArhA vayaM hantuM dhArtarASTrAnsvabAndhavAn-
svajanaM hi kathaM hatvA sukhinaH syAma mAdhava--37--
yadyapyete na pazyanti lobhopahatacetasaH-
kulakSayakRtaM doSaM mitradrohe ca pAtakam--38--
kathaM na jJeyamasmAbhiH pApAdasmAnnivartitum-
kulakSayakRtaM doSaM prapazyadbhirjanArdana--39--
kulakSaye praNazyanti kuladharmAH sanAtanAH-
dharme naSTe kulaM kRtsnamadharmo'bhibhavatyuta--40--
adharmAbhibhavAtkRSNa praduSyanti kulastriyaH-
strISu duSTAsu vArSNeya jAyate varNasaMkaraH--41--
saMkaro narakAyaiva kulaghnAnAM kulasya ca-
patanti pitaro hyeSAM luptapiNDodakakriyAH--42--
doSairetaiH kulaghnAnAM varNasaMkarakArakaiH-
utsAdyante jAtidharmAH kuladharmAzca zAzvatAH--43--
utsannakuladharmANAM manuSyANAM janArdana-
narake'niyataM vAso bhavatItyanuzuzruma--44--
aho bata mahatpApaM kartuM vyavasitA vayam-
yadrAjyasukhalobhena hantuM svajanamudyatAH--45--
yadi mAmapratIkAramazastraM zastrapANayaH-
dhArtarASTrA raNe hanyustanme kSemataraM bhavet--46--
saMjaya uvAca-
evamuktvArjunaH saMkhye rathopastha upAvizat-
visRjya sazaraM cApaM zokasaMvignamAnasaH--47--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde arjunaviSAdayogo nAma prathamo'dhyAyaH --1--

adhyAya 2  •  sAMkhyayoga
dvitIyo'dhyAyaH
 
saMjaya uvAca-
taM tathA kRpayAviSTamazrupUrNAkulekSaNam-
viSIdantamidaM vAkyamuvAca madhusUdanaH--1--
zrIbhagavAnuvAca-
kutastvA kazmalamidaM viSame samupasthitam-
anAryajuSTamasvargyamakIrtikaramarjuna--2--
klaibyaM mA sma gamaH pArtha naitattvayyupapadyate-
kSudraM hRdayadaurbalyaM tyaktvottiSTha paraMtapa--3--
arjuna uvAca-
kathaM bhISmamahaM sAGkhye droNaM ca madhusUdana-
iSubhiH pratiyotsyAmi pUjArhAvarisUdana--4--
gurUnahatvA hi mahAnubhAvAnzreyo bhoktuM bhaikSyamapIha loke-
hatvArthakAmAMstu gurunihaiva bhuJjIya bhogAn'rudhirapradigdhAn--5--
na caitadvidmaH kataranno garIyo yadvA jayema yadi vA no jayeyuH-
yAneva hatvA na jijIviSAmaste'vasthitAH pramukhe dhArtarASTrAH--6--
kArpaNyadoSopahatasvabhAvaH pRcchAmi tvAM dharmasaMmUDhacetAH-
yacchreyaH syAnnizcitaM brUhi tanme ziSyaste'haM zAdhi mAM tvAM prapannam--7--
na hi prapazyAmi mamApanudyAdyacchokamucchoSaNamindriyANAm-
avApya bhUmAvasapatnamRddhaM rAjyaM surANAmapi cAdhipatyam--8--
saMjaya uvAca-
evamuktvA hRSIkezaM guDAkezaH paraMtapa-
na yotsya iti govindamuktvA tUSNIM babhUva ha--9--
tamuvAca hRSIkezaH prahasanniva bhArata-
senayorubhayormadhye viSIdantamidaM vacaH--10--
zrIbhagavAnuvAca-
azocyAnanvazocastvaM prajJAvAdAMzca bhASase-
gatAsUnagatAsUMzca nAnuzocanti paNDitAH--11--
na tvevAhaM jAtu nAsaM na tvaM neme janAdhipAH-
na caiva na bhaviSyAmaH sarve vayamataH param--12--
dehino'sminyathA dehe kaumAraM yauvanaM jarA-
tathA dehAntaraprAptirdhIrastatra na muhyati--13--
mAtrAsparzAstu kaunteya zItoSNasukhaduHkhadAH-
AgamApAyino'nityAstAMstitikSasva bhArata--14--
yaM hi na vyathayantyete puruSaM puruSarSabha-
samaduHkhasukhaM dhIraM so'mRtatvAya kalpate--15--
nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH-
ubhayorapi dRSTo'ntastvanayostattvadarzibhiH--16--
avinAzi tu tadviddhi yena sarvamidaM tatam-
vinAzamavyayasyAsya na kazcitkartumarhati--17--
antavanta ime dehA nityasyoktAH zarIriNaH-
anAzino'prameyasya tasmAdyudhyasva bhArata--18--
ya enaM vetti hantAraM yazcainaM manyate hatam-
ubhau tau na vijAnIto nAyaM hanti na hanyate--19--
na jAyate mriyate vA kadAcinnAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH-
ajo nityaH zAzvato'yaM purANo na hanyate hanyamAne zarIre--20--
vedAvinAzinaM nityaM ya enamajamavyayam-
athaM sa puruSaH pArtha kaM ghAtayati hanti kam--21--
vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gRhNAti naro'parANi-
tathA zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni saMyAti navAni dehI--22--
nainaM chindanti zastrANi nainaM dahati pAvakaH-
na cainaM kledayantyApo na zoSayati mArutaH--23--
acchedyo'yamadAhyo'yamakledyo'zoSya eva ca-
nityaH sarvagataH sthANuracalo'yaM sanAtanaH--24--
avyakto'yamacintyo'yamavikAryo'yamucyate-
tasmAdevaM viditvainaM nAnuzocitumarhasi--25--
atha cainaM nityajAtaM nityaM vA manyase mRtam-
tathApi tvaM mahAbAho naivaM zocitumarhasi--26--
jAtasya hi dhruvo mRtyurdhruvaM janma mRtasya ca-
tasmAdaparihArye'rthe na tvaM zocitumarhasi--27--
avyaktAdIni bhUtAni vyaktamadhyAni bhArata-
avyaktanidhanAnyeva tatra kA paridevanA--28--
Azcaryavatpazyati kazcidenamAzcaryavadvadati tathaiva cAnyaH-
AzcaryavaccainamanyaH zRNoti zrutvApyenaM veda na caiva kazcit--29--
dehI nityamavadhyo'yaM dehe sarvasya bhArata-
tasmAtsarvANi bhUtAni na tvaM zocitumarhasi--30--
svadharmamapi cAvekSya na vikampitumarhasi-
dharmyAddhi yuddhAcchreyo'nyatkSatriyasya na vidyate--31--
yadRcchayA copapannaM svargadvAramapAvRtam-
sukhinaH kSatriyAH pArtha labhante yuddhamIdRzam--32--
atha cettvamimaM dharmyaM saMgrAmaM na kariSyasi-
tataH svadharmaM kIrtiM ca hitvA pApamavApsyasi--33--
akIrtiM cApi bhUtAni kathayiSyanti te'vyayAm-
saMbhAvitasya cAkIrtirmaraNAdatiricyate--34--
bhayAdraNAduparataM maMsyante tvAM mahArathAH-
yeSAM ca tvaM bahumato bhUtvA yAsyasi lAghavam--35--
avAcyavAdAMzca bahUnvadiSyanti tavAhitAH-
nindantastava sAmarthyaM tato duHkhataraM nu kim--36--
hato vA prApsyasi svargaM jitvA vA bhokSyase mahIm-
tasmAduttiSTha kaunteya yuddhAya kRtanizcayaH--37--
sukhaduHkhe same kRtvA lAbhAlAbhau jayAjayau-
tato yuddhAya yujyasva naivaM pApamavApsyasi--38--
eSA te'bhihitA sAGkhye buddhiryoge tvimAM zRNu-
buddhyA yukto yayA pArtha karmabandhaM prahAsyasi--39--
nehAbhikramanAzo'sti pratyavAyo na vidyate-
svalpamapyasya dharmasya trAyate mahato bhayAt--40--
vyavasAyAtmikA buddhirekeha kurunandana-
bahuzAkhA hyanantAzca buddhayo'vyavasAyinAm--41--
yAmimAM puSpitAM vAcaM pravadantyavipazcitaH-
vedavAdaratAH pArtha nAnyadastIti vAdinaH--42--
kAmAtmAnaH svargaparA janmakarmaphalapradAm-
kriyAvizeSabahulAM bhogaizvaryagatiM prati--43--
bhogaizvaryaprasaktAnAM tayApahRtacetasAm-
vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate--44--
traiguNyaviSayA vedA nistraiguNyo bhavArjuna-
nirdvandvo nityasattvastho niryogakSema AtmavAn--45--
yAvAnartha udapAne sarvataH saMplutodake-
tAvAnsarveSu vedeSu brAhmaNasya vijAnataH--46--
karmaNyevAdhikAraste mA phaleSu kadAcana-
mA karmaphalaheturbhUrmA te saGgo'stvakarmaNi--47--
yogasthaH kuru karmANi saGgaM tyaktvA dhanaMjaya-
siddhyasiddhyoH samo bhUtvA samatvaM yoga ucyate--48--
dUreNa hyavaraM karma buddhiyogAddhanaMjaya-
buddhau zaraNamanviccha kRpaNAH phalahetavaH--49--
buddhiyukto jahAtIha ubhe sukRtaduSkRte-
tasmAdyogAya yujyasva yogaH karmasu kauzalam--50--
karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manISiNaH-
janmabandhavinirmuktAH padaM gacchantyanAmayam--51--
yadA te mohakalilaM buddhirvyatitariSyati-
tadA gantAsi nirvedaM zrotavyasya zrutasya ca--52--
zrutivipratipannA te yadA sthAsyati nizcalA-
samAdhAvacalA buddhistadA yogamavApsyasi--53--
arjuna uvAca-
sthitaprajJasya kA bhASA samAdhisthasya kezava-
sthitadhIH kiM prabhASeta kimAsIta vrajeta kim--54--
zrIbhagavAnuvAca-
prajahAti yadA kAmAnsarvAnpArtha manogatAn-
AtmanyevAtmanA tuSTaH sthitaprajJastadocyate--55--
duHkheSvanudvignamanAH sukheSu vigataspRhaH-
vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIrmunirucyate--56--
yaH sarvatrAnabhisnehastattatprApya zubhAzubham-
nAbhinandati na dveSTi tasya prajJA pratiSThitA--57--
yadA saMharate cAyaM kUrmo'GgAnIva sarvazaH-
indriyANIndriyArthebhyastasya prajJA pratiSThitA--58--
viSayA vinivartante nirAhArasya dehinaH-
rasavarjaM raso'pyasya paraM dRSTvA nivartate--59--
yatato hyapi kaunteya puruSasya vipazcitaH-
indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH--60--
tAni sarvANi saMyamya yukta AsIta matparaH-
vaze hi yasyendriyANi tasya prajJA pratiSThitA--61--
dhyAyato viSayAnpuMsaH saGgasteSUpajAyate-
saGgAtsaMjAyate kAmaH kAmAtkrodho'bhijAyate--62--
krodhAdbhavati saMmohaH saMmohAtsmRtivibhramaH-
smRtibhraMzAdbuddhinAzo buddhinAzAtpraNazyati--63--
rAgadveSavimuktaistu viSayAnindriyaizcaran-
AtmavazyairvidheyAtmA prasAdamadhigacchati--64--
prasAde sarvaduHkhAnAM hAnirasyopajAyate-
prasannacetaso hyAzu buddhiH paryavatiSThate--65--
nAsti buddhirayuktasya na cAyuktasya bhAvanA-
na cAbhAvayataH zAntirazAntasya kutaH sukham--66--
indriyANAM hi caratAM yanmano'nuvidhIyate-
tadasya harati prajJAM vAyurnAvamivAmbhasi--67--
tasmAdyasya mahAbAho nigRhItAni sarvazaH-
indriyANIndriyArthebhyastasya prajJA pratiSThitA--68--
yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI-
yasyAM jAgrati bhUtAni sA nizA pazyato muneH--69--
ApUryamANamacalapratiSThaM samudramApaH pravizanti yadvat-
tadvatkAmA yaM pravizanti sarve sa zAntimApnoti na kAmakAmI--70--
vihAya kAmAnyaH sarvAnpumAMzcarati niHspRhaH-
nirmamo nirahaMkAraH sa zAntimadhigacchati--71--
eSA brAhmI sthitiH pArtha nainAM prApya vimuhyati-
sthitvAsyAmantakAle'pi brahmanirvANamRcchati--72--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde sAMkhyayogo nAma dvitIyo'dhyAyaH --2--

adhyAya 3  •  karmayoga
tRtIyo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
jyAyasI cetkarmaNaste matA buddhirjanArdana-
tatkiM karmaNi ghore mAM niyojayasi kezava--1--
vyAmizreNeva vAkyena buddhiM mohayasIva me-
tadekaM vada nizcitya yena zreyo'hamApnuyAm--2--
zrIbhagavAnuvAca-
loke'smindvividhA niSThA purA proktA mayAnagha-
jJAnayogena sAMkhyAnAM karmayogena yoginAm--3--
na karmaNAmanArambhAnnaiSkarmyaM puruSo'znute-
na ca saMnyasanAdeva siddhiM samadhigacchati--4--
na hi kazcitkSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt-
kAryate hyavazaH karma sarvaH prakRtijairguNaiH--5--
karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran-
indriyArthAnvimUDhAtmA mithyAcAraH sa ucyate--6--
yastvindriyANi manasA niyamyArabhate'rjuna-
karmendriyaiH karmayogamasaktaH sa viziSyate--7--
niyataM kuru karma tvaM karma jyAyo hyakarmaNaH-
zarIrayAtrApi ca te na prasiddhyedakarmaNaH--8--
yajJArthAtkarmaNo'nyatra loko'yaM karmabandhanaH-
tadarthaM karma kaunteya muktasaGgaH samAcara--9--
sahayajJAH prajAH sRSTvA purovAca prajApatiH-
anena prasaviSyadhvameSa vo'stviSTakAmadhuk--10--
devAnbhAvayatAnena te devA bhAvayantu vaH-
parasparaM bhAvayantaH zreyaH paramavApsyatha--11--
iSTAnbhogAnhi vo devA dAsyante yajJabhAvitAH-
tairdattAnapradAyaibhyo yo bhuGkte stena eva saH--12--
yajJaziSTAzinaH santo mucyante sarvakilbiSaiH-
bhuJjate te tvaghaM pApA ye pacantyAtmakAraNAt--13--
annAdbhavanti bhUtAni parjanyAdannasaMbhavaH-
yajJAdbhavati parjanyo yajJaH karmasamudbhavaH--14--
karma brahmodbhavaM viddhi brahmAkSarasamudbhavam-
tasmAtsarvagataM brahma nityaM yajJe pratiSThitam--15--
evaM pravartitaM cakraM nAnuvartayatIha yaH-
aghAyurindriyArAmo moghaM pArtha sa jIvati--16--
yastvAtmaratireva syAdAtmatRptazca mAnavaH-
Atmanyeva ca saMtuSTastasya kAryaM na vidyate--17--
naiva tasya kRtenArtho nAkRteneha kazcana-
na cAsya sarvabhUteSu kazcidarthavyapAzrayaH--18--
tasmAdasaktaH satataM kAryaM karma samAcara-
asakto hyAcarankarma paramApnoti pUruSaH--19--
karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH-
lokasaMgrahamevApi saMpazyankartumarhasi--20--
yadyadAcarati zreSThastattadevetaro janaH-
sa yatpramANaM kurute lokastadanuvartate--21--
na me pArthAsti kartavyaM triSu lokeSu kiMcana-
nAnavAptamavAptavyaM varta eva ca karmaNi--22--
yadi hyahaM na varteyaM jAtu karmaNyatandritaH-
mama vartmAnuvartante manuSyAH pArtha sarvazaH--23--
utsIdeyurime lokA na kuryAM karma cedaham-
saMkarasya ca kartA syAmupahanyAmimAH prajAH--24--
saktAH karmaNyavidvAMso yathA kurvanti bhArata-
kuryAdvidvAMstathAsaktazcikIrSurlokasaMgraham--25--
na buddhibhedaM janayedajJAnAM karmasaGginAm-
joSayetsarvakarmANi vidvAnyuktaH samAcaran--26--
prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvazaH-
ahaMkAravimUDhAtmA kartAhamiti manyate--27--
tattvavittu mahAbAho guNakarmavibhAgayoH-
guNA guNeSu vartanta iti matvA na sajjate--28--
prakRterguNasaMmUDhAH sajjante guNakarmasu-
tAnakRtsnavido mandAnkRtsnavinna vicAlayet--29--
mayi sarvANi karmANi saMnyasyAdhyAtmacetasA-
nirAzIrnirmamo bhUtvA yudhyasva vigatajvaraH--30--
ye me matamidaM nityamanutiSThanti mAnavAH-
zraddhAvanto'nasUyanto mucyante te'pi karmabhiH--31--
ye tvetadabhyasUyanto nAnutiSThanti me matam-
sarvajJAnavimUDhAMstAnviddhi naSTAnacetasaH--32--
sadRzaM ceSTate svasyAH prakRterjJAnavAnapi-
prakRtiM yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariSyati--33--
indriyasyendriyasyArthe rAgadveSau vyavasthitau-
tayorna vazamAgacchettau hyasya paripanthinau--34--
zreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuSThitAt-
svadharme nidhanaM zreyaH paradharmo bhayAvahaH--35--
arjuna uvAca-
atha kena prayukto'yaM pApaM carati pUruSaH-
anicchannapi vArSNeya balAdiva niyojitaH--36--
zrIbhagavAnuvAca-
kAma eSa krodha eSa rajoguNasamudbhavaH-
mahAzano mahApApmA viddhyenamiha vairiNam--37--
dhUmenAvriyate vahniryathAdarzo malena ca-
yatholbenAvRto garbhastathA tenedamAvRtam--38--
AvRtaM jJAnametena jJAnino nityavairiNA-
kAmarUpeNa kaunteya duSpUreNAnalena ca--39--
indriyANi mano buddhirasyAdhiSThAnamucyate-
etairvimohayatyeSa jJAnamAvRtya dehinam--40--
tasmAttvamindriyANyAdau niyamya bharatarSabha-
pApmAnaM prajahi hyenaM jJAnavijJAnanAzanam--41--
indriyANi parANyAhurindriyebhyaH paraM manaH-
manasastu parA buddhiryo buddheH paratastu saH--42--
evaM buddheH paraM buddhvA saMstabhyAtmAnamAtmanA-
jahi zatruM mahAbAho kAmarUpaM durAsadam--43--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde karmayogo nAma tRtIyo'dhyAyaH --3--

adhyAya 4  •  jJAnakarmasaMnyAsayoga
caturtho'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
imaM vivasvate yogaM proktavAnahamavyayam-
vivasvAnmanave prAha manurikSvAkave'bravIt--1--
evaM paraMparAprAptamimaM rAjarSayo viduH-
sa kAleneha mahatA yogo naSTaH paraMtapa--2--
sa evAyaM mayA te'dya yogaH proktaH purAtanaH-
bhakto'si me sakhA ceti rahasyaM hyetaduttamam--3--
arjuna uvAca-
aparaM bhavato janma paraM janma vivasvataH-
kathametadvijAnIyAM tvamAdau proktavAniti--4--
zrIbhagavAnuvAca-
bahUni me vyatItAni janmAni tava cArjuna-
tAnyahaM veda sarvANi na tvaM vettha paraMtapa--5--
ajo'pi sannavyayAtmA bhUtAnAmIzvaro'pi san-
prakRtiM svAmadhiSThAya saMbhavAmyAtmamAyayA--6--
yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata-
abhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaham--7--
paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm-
dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yuge yuge--8--
janma karma ca me divyamevaM yo vetti tattvataH-
tyaktvA dehaM punarjanma naiti mAmeti so'rjuna--9--
vItarAgabhayakrodhA manmayA mAmupAzritAH-
bahavo jJAnatapasA pUtA madbhAvamAgatAH--10--
ye yathA mAM prapadyante tAMstathaiva bhajAmyaham-
mama vartmAnuvartante manuSyAH pArtha sarvazaH--11--
kAGkSantaH karmaNAM siddhiM yajanta iha devatAH-
kSipraM hi mAnuSe loke siddhirbhavati karmajA--12--
cAturvarNyaM mayA sRSTaM guNakarmavibhAgazaH-
tasya kartAramapi mAM viddhyakartAramavyayam--13--
na mAM karmANi limpanti na me karmaphale spRhA-
iti mAM yo'bhijAnAti karmabhirna sa badhyate--14--
evaM jJAtvA kRtaM karma pUrvairapi mumukSubhiH-
kuru karmaiva tasmAttvaM pUrvaiH pUrvataraM kRtam--15--
kiM karma kimakarmeti kavayo'pyatra mohitAH-
tatte karma pravakSyAmi yajjJAtvA mokSyase'zubhAt--16--
karmaNo hyapi boddhavyaM boddhavyaM ca vikarmaNaH-
akarmaNazca boddhavyaM gahanA karmaNo gatiH--17--
karmaNyakarma yaH pazyedakarmaNi ca karma yaH-
sa buddhimAnmanuSyeSu sa yuktaH kRtsnakarmakRt--18--
yasya sarve samArambhAH kAmasaMkalpavarjitAH-
jJAnAgnidagdhakarmANaM tamAhuH paNDitaM budhAH--19--
tyaktvA karmaphalAsaGgaM nityatRpto nirAzrayaH-
karmaNyabhipravRtto'pi naiva kiMcitkaroti saH--20--
nirAzIryatacittAtmA tyaktasarvaparigrahaH-
zArIraM kevalaM karma kurvannApnoti kilbiSam--21--
yadRcchAlAbhasaMtuSTo dvandvAtIto vimatsaraH-
samaH siddhAvasiddhau ca kRtvApi na nibadhyate--22--
gatasaGgasya muktasya jJAnAvasthitacetasaH-
yajJAyAcarataH karma samagraM pravilIyate--23--
brahmArpaNaM brahma havirbrahmAgnau brahmaNA hutam-
brahmaiva tena gantavyaM brahmakarmasamAdhinA--24--
daivamevApare yajJaM yoginaH paryupAsate-
brahmAgnAvapare yajJaM yajJenaivopajuhvati--25--
zrotrAdInIndriyANyanye saMyamAgniSu juhvati-
zabdAdInviSayAnanya indriyAgniSu juhvati--26--
sarvANIndriyakarmANi prANakarmANi cApare-
AtmasaMyamayogAgnau juhvati jJAnadIpite--27--
dravyayajJAstapoyajJA yogayajJAstathApare-
svAdhyAyajJAnayajJAzca yatayaH saMzitavratAH--28--
apAne juhvati prANaM prANe'pAnaM tathApare-
prANApAnagatI ruddhvA prANAyAmaparAyaNAH--29--
apare niyatAhArAH prANAnprANeSu juhvati-
sarve'pyete yajJavido yajJakSapitakalmaSAH--30--
yajJaziSTAmRtabhujo yAnti brahma sanAtanam-
nAyaM loko'styayajJasya kuto'nyaH kurusattama--31--
evaM bahuvidhA yajJA vitatA brahmaNo mukhe-
karmajAnviddhi tAnsarvAnevaM jJAtvA vimokSyase--32--
zreyAndravyamayAdyajJAjjJAnayajJaH paraMtapa-
sarvaM karmAkhilaM pArtha jJAne parisamApyate--33--
tadviddhi praNipAtena paripraznena sevayA-
upadekSyanti te jJAnaM jJAninastattvadarzinaH--34--
yajjJAtvA na punarmohamevaM yAsyasi pANDava-
yena bhUtAnyazeSeNa drakSyasyAtmanyatho mayi--35--
api cedasi pApebhyaH sarvebhyaH pApakRttamaH-
sarvaM jJAnaplavenaiva vRjinaM saMtariSyasi--36--
yathaidhAMsi samiddho'gnirbhasmasAtkurute'rjuna-
jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAtkurute tathA--37--
na hi jJAnena sadRzaM pavitramiha vidyate-
tatsvayaM yogasaMsiddhaH kAlenAtmani vindati--38--
zraddhAvA&llabhate jJAnaM tatparaH saMyatendriyaH-
jJAnaM labdhvA parAM zAntimacireNAdhigacchati--39--
ajJazcAzraddadhAnazca saMzayAtmA vinazyati-
nAyaM loko'sti na paro na sukhaM saMzayAtmanaH--40--
yogasaMnyastakarmANaM jJAnasaMchinnasaMzayam-
AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhanaMjaya--41--
tasmAdajJAnasaMbhUtaM hRtsthaM jJAnAsinAtmanaH-
chittvainaM saMzayaM yogamAtiSThottiSTha bhArata--42--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde jJAnakarmasaMnyAsayogo nAma caturtho'dhyAyaH --4--

adhyAya 5  •  karmasaMnyAsayoga
paJcamo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
saMnyAsaM karmaNAM kRSNa punaryogaM ca zaMsasi-
yacchreya etayorekaM tanme brUhi sunizcitam--1--
zrIbhagavAnuvAca-
saMnyAsaH karmayogazca niHzreyasakarAvubhau-
tayostu karmasaMnyAsAtkarmayogo viziSyate--2--
jJeyaH sa nityasaMnyAsI yo na dveSTi na kAGkSati-
nirdvandvo hi mahAbAho sukhaM bandhAtpramucyate--3--
sAMkhyayogau pRthagbAlAH pravadanti na paNDitAH-
ekamapyAsthitaH samyagubhayorvindate phalam--4--
yatsAMkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate-
ekaM sAMkhyaM ca yogaM ca yaH pazyati sa pazyati--5--
saMnyAsastu mahAbAho duHkhamAptumayogataH-
yogayukto munirbrahma nacireNAdhigacchati--6--
yogayukto vizuddhAtmA vijitAtmA jitendriyaH-
sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvannapi na lipyate--7--
naiva kiMcitkaromIti yukto manyeta tattvavit-
pazyaJzRNvanspRzaJjighrannaznangacchansvapaJzvasan--8--
pralapanvisRjangRhNannunmiSannimiSannapi-
indriyANIndriyArtheSu vartanta iti dhArayan--9--
brahmaNyAdhAya karmANi saGgaM tyaktvA karoti yaH-
lipyate na sa pApena padmapatramivAmbhasA--10--
kAyena manasA buddhyA kevalairindriyairapi-
yoginaH karma kurvanti saGgaM tyaktvAtmazuddhaye--11--
yuktaH karmaphalaM tyaktvA zAntimApnoti naiSThikIm-
ayuktaH kAmakAreNa phale sakto nibadhyate--12--
sarvakarmANi manasA saMnyasyAste sukhaM vazI-
navadvAre pure dehI naiva kurvanna kArayan--13--
na kartRtvaM na karmANi lokasya sRjati prabhuH-
na karmaphalasaMyogaM svabhAvastu pravartate--14--
nAdatte kasyacitpApaM na caiva sukRtaM vibhuH-
ajJAnenAvRtaM jJAnaM tena muhyanti jantavaH--15--
jJAnena tu tadajJAnaM yeSAM nAzitamAtmanaH-
teSAmAdityavajjJAnaM prakAzayati tatparam--16--
tadbuddhayastadAtmAnastanniSThAstatparAyaNAH-
gacchantyapunarAvRttiM jJAnanirdhUtakalmaSAH--17--
vidyAvinayasaMpanne brAhmaNe gavi hastini-
zuni caiva zvapAke ca paNDitAH samadarzinaH--18--
ihaiva tairjitaH sargo yeSAM sAmye sthitaM manaH-
nirdoSaM hi samaM brahma tasmAdbrahmaNi te sthitAH--19--
na prahRSyetpriyaM prApya nodvijetprApya cApriyam-
sthirabuddhirasaMmUDho brahmavidbrahmaNi sthitaH--20--
bAhyasparzeSvasaktAtmA vindatyAtmani yatsukham-
sa brahmayogayuktAtmA sukhamakSayamaznute--21--
ye hi saMsparzajA bhogA duHkhayonaya eva te-
AdyantavantaH kaunteya na teSu ramate budhaH--22--
zaknotIhaiva yaH soDhuM prAkzarIravimokSaNAt-
kAmakrodhodbhavaM vegaM sa yuktaH sa sukhI naraH--23--
yo'ntaHsukho'ntarArAmastathAntarjyotireva yaH-
sa yogI brahmanirvANaM brahmabhUto'dhigacchati--24--
labhante brahmanirvANamRSayaH kSINakalmaSAH-
chinnadvaidhA yatAtmAnaH sarvabhUtahite ratAH--25--
kAmakrodhaviyuktAnAM yatInAM yatacetasAm-
abhito brahmanirvANaM vartate viditAtmanAm--26--
sparzAnkRtvA bahirbAhyAMzcakSuzcaivAntare bhruvoH-
prANApAnau samau kRtvA nAsAbhyantaracAriNau--27--
yatendriyamanobuddhirmunirmokSaparAyaNaH-
vigatecchAbhayakrodho yaH sadA mukta eva saH--28--
bhoktAraM yajJatapasAM sarvalokamahezvaram-
suhRdaM sarvabhUtAnAM jJAtvA mAM zAntimRcchati--29--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde karmasaMnyAsayogo nAma paJcamo'dhyAyaH --5--

adhyAya 6  •  AtmasaMyamayoga
SaSTho'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
anAzritaH karmaphalaM kAryaM karma karoti yaH-
sa saMnyAsI ca yogI ca na niragnirna cAkriyaH--1--
yaM saMnyAsamiti prAhuryogaM taM viddhi pANDava-
na hyasaMnyastasaMkalpo yogI bhavati kazcana--2--
ArurukSormuneryogaM karma kAraNamucyate-
yogArUDhasya tasyaiva zamaH kAraNamucyate--3--
yadA hi nendriyArtheSu na karmasvanuSajjate-
sarvasaMkalpasaMnyAsI yogArUDhastadocyate--4--
uddharedAtmanAtmAnaM nAtmAnamavasAdayet-
Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH--5--
bandhurAtmAtmanastasya yenAtmaivAtmanA jitaH-
anAtmanastu zatrutve vartetAtmaiva zatruvat--6--
jitAtmanaH prazAntasya paramAtmA samAhitaH-
zItoSNasukhaduHkheSu tathA mAnApamAnayoH--7--
jJAnavijJAnatRptAtmA kUTastho vijitendriyaH-
yukta ityucyate yogI samaloSTAzmakAJcanaH--8--
suhRnmitrAryudAsInamadhyasthadveSyabandhuSu-
sAdhuSvapi ca pApeSu samabuddhirviziSyate--9--
yogI yuJjIta satatamAtmAnaM rahasi sthitaH-
ekAkI yatacittAtmA nirAzIraparigrahaH--10--
zucau deze pratiSThApya sthiramAsanamAtmanaH-
nAtyucchritaM nAtinIcaM cailAjinakuzottaram--11--
tatraikAgraM manaH kRtvA yatacittendriyakriyAH-
upavizyAsane yuJjyAdyogamAtmavizuddhaye--12--
samaM kAyazirogrIvaM dhArayannacalaM sthiraH-
saMprekSya nAsikAgraM svaM dizazcAnavalokayan--13--
prazAntAtmA vigatabhIrbrahmacArivrate sthitaH-
manaH saMyamya maccitto yukta AsIta matparaH--14--
yuJjannevaM sadAtmAnaM yogI niyatamAnasaH-
zAntiM nirvANaparamAM matsaMsthAmadhigacchati--15--
nAtyaznatastu yogo'sti na caikAntamanaznataH-
na cAtisvapnazIlasya jAgrato naiva cArjuna--16--
yuktAhAravihArasya yuktaceSTasya karmasu-
yuktasvapnAvabodhasya yogo bhavati duHkhahA--17--
yadA viniyataM cittamAtmanyevAvatiSThate-
niHspRhaH sarvakAmebhyo yukta ityucyate tadA--18--
yathA dIpo nivAtastho neGgate sopamA smRtA-
yogino yatacittasya yuJjato yogamAtmanaH--19--
yatroparamate cittaM niruddhaM yogasevayA-
yatra caivAtmanAtmAnaM pazyannAtmani tuSyati--20--
sukhamAtyantikaM yattadbuddhigrAhyamatIndriyam-
vetti yatra na caivAyaM sthitazcalati tattvataH--21--
yaM labdhvA cAparaM lAbhaM manyate nAdhikaM tataH-
yasminsthito na duHkhena guruNApi vicAlyate--22--
taM vidyAdduHkhasaMyogaviyogaM yogasaMjJitam-
sa nizcayena yoktavyo yogo'nirviNNacetasA--23--
saMkalpaprabhavAnkAmAMstyaktvA sarvAnazeSataH-
manasaivendriyagrAmaM viniyamya samantataH--24--
zanaiH zanairuparamedbuddhyA dhRtigRhItayA-
AtmasaMsthaM manaH kRtvA na kiMcidapi cintayet--25--
yato yato nizcarati manazcaJcalamasthiram-
tatastato niyamyaitadAtmanyeva vazaM nayet--26--
prazAntamanasaM hyenaM yoginaM sukhamuttamam-
upaiti zAntarajasaM brahmabhUtamakalmaSam--27--
yuJjannevaM sadAtmAnaM yogI vigatakalmaSaH-
sukhena brahmasaMsparzamatyantaM sukhamaznute--28--
sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni cAtmani-
IkSate yogayuktAtmA sarvatra samadarzanaH--29--
yo mAM pazyati sarvatra sarvaM ca mayi pazyati-
tasyAhaM na praNazyAmi sa ca me na praNazyati--30--
sarvabhUtasthitaM yo mAM bhajatyekatvamAsthitaH-
sarvathA vartamAno'pi sa yogI mayi vartate--31--
Atmaupamyena sarvatra samaM pazyati yo'rjuna-
sukhaM vA yadi vA duHkhaM sa yogI paramo mataH--32--
arjuna uvAca-
yo'yaM yogastvayA proktaH sAmyena madhusUdana-
etasyAhaM na pazyAmi caJcalatvAtsthitiM sthirAm--33--
caJcalaM hi manaH kRSNa pramAthi balavaddRDham-
tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduSkaram--34--
zrIbhagavAnuvAca-
asaMzayaM mahAbAho mano durnigrahaM calam-
abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa ca gRhyate--35--
asaMyatAtmanA yogo duSprApa iti me matiH-
vazyAtmanA tu yatatA zakyo'vAptumupAyataH--36--
arjuna uvAca-
ayatiH zraddhayopeto yogAccalitamAnasaH-
aprApya yogasaMsiddhiM kAM gatiM kRSNa gacchati--37--
kaccinnobhayavibhraSTazchinnAbhramiva nazyati-
apratiSTho mahAbAho vimUDho brahmaNaH pathi--38--
etanme saMzayaM kRSNa chettumarhasyazeSataH-
tvadanyaH saMzayasyAsya chettA na hyupapadyate--39--
zrIbhagavAnuvAca-
pArtha naiveha nAmutra vinAzastasya vidyate-
na hi kalyANakRtkazciddurgatiM tAta gacchati--40--
prApya puNyakRtAM lokAnuSitvA zAzvatIH samAH-
zucInAM zrImatAM gehe yogabhraSTo'bhijAyate--41--
athavA yoginAmeva kule bhavati dhImatAm-
etaddhi durlabhataraM loke janma yadIdRzam--42--
tatra taM buddhisaMyogaM labhate paurvadehikam-
yatate ca tato bhUyaH saMsiddhau kurunandana--43--
pUrvAbhyAsena tenaiva hriyate hyavazo'pi saH-
jijJAsurapi yogasya zabdabrahmAtivartate--44--
prayatnAdyatamAnastu yogI saMzuddhakilbiSaH-
anekajanmasaMsiddhastato yAti parAM gatim--45--
tapasvibhyo'dhiko yogI jJAnibhyo'pi mato'dhikaH-
karmibhyazcAdhiko yogI tasmAdyogI bhavArjuna--46--
yoginAmapi sarveSAM madgatenAntarAtmanA-
zraddhAvAnbhajate yo mAM sa me yuktatamo mataH--47--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde AtmasaMyamayogo nAma SaSTho'dhyAyaH --6--

adhyAya 7  •  jJAnavijJAnayoga
saptamo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
mayyAsaktamanAH pArtha yogaM yuJjanmadAzrayaH-
asaMzayaM samagraM mAM yathA jJAsyasi tacchRNu--1--
jJAnaM te'haM savijJAnamidaM vakSyAmyazeSataH-
yajjJAtvA neha bhUyo'nyajjJAtavyamavaziSyate--2--
manuSyANAM sahasreSu kazcidyatati siddhaye-
yatatAmapi siddhAnAM kazcinmAM vetti tattvataH--3--
bhUmirApo'nalo vAyuH khaM mano buddhireva ca-
ahaMkAra itIyaM me bhinnA prakRtiraSTadhA--4--
apareyamitastvanyAM prakRtiM viddhi me parAm-
jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat--5--
etadyonIni bhUtAni sarvANItyupadhAraya-
ahaM kRtsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA--6--
mattaH parataraM nAnyatkiMcidasti dhanaMjaya-
mayi sarvamidaM protaM sUtre maNigaNA iva--7--
raso'hamapsu kaunteya prabhAsmi zazisUryayoH-
praNavaH sarvavedeSu zabdaH khe pauruSaM nRSu--8--
puNyo gandhaH pRthivyAM ca tejazcAsmi vibhAvasau-
jIvanaM sarvabhUteSu tapazcAsmi tapasviSu--9--
bIjaM mAM sarvabhUtAnAM viddhi pArtha sanAtanam-
buddhirbuddhimatAmasmi tejastejasvinAmaham--10--
balaM balavatAM cAhaM kAmarAgavivarjitam-
dharmAviruddho bhUteSu kAmo'smi bharatarSabha--11--
ye caiva sAttvikA bhAvA rAjasAstAmasAzca ye-
matta eveti tAnviddhi na tvahaM teSu te mayi--12--
tribhirguNamayairbhAvairebhiH sarvamidaM jagat-
mohitaM nAbhijAnAti mAmebhyaH paramavyayam--13--
daivI hyeSA guNamayI mama mAyA duratyayA-
mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te--14--
na mAM duSkRtino mUDhAH prapadyante narAdhamAH-
mAyayApahRtajJAnA AsuraM bhAvamAzritAH--15--
caturvidhA bhajante mAM janAH sukRtino'rjuna-
Arto jijJAsurarthArthI jJAnI ca bharatarSabha--16--
teSAM jJAnI nityayukta ekabhaktirviziSyate-
priyo hi jJAnino'tyarthamahaM sa ca mama priyaH--17--
udArAH sarva evaite jJAnI tvAtmaiva me matam-
AsthitaH sa hi yuktAtmA mAmevAnuttamAM gatim--18--
bahUnAM janmanAmante jJAnavAnmAM prapadyate-
vAsudevaH sarvamiti sa mahAtmA sudurlabhaH--19--
kAmaistaistairhRtajJAnAH prapadyante'nyadevatAH-
taM taM niyamamAsthAya prakRtyA niyatAH svayA--20--
yo yo yAM yAM tanuM bhaktaH zraddhayArcitumicchati-
tasya tasyAcalAM zraddhAM tAmeva vidadhAmyaham--21--
sa tayA zraddhayA yuktastasyArAdhanamIhate-
labhate ca tataH kAmAnmayaiva vihitAnhi tAn--22--
antavattu phalaM teSAM tadbhavatyalpamedhasAm-
devAndevayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi--23--
avyaktaM vyaktimApannaM manyante mAmabuddhayaH-
paraM bhAvamajAnanto mamAvyayamanuttamam--24--
nAhaM prakAzaH sarvasya yogamAyAsamAvRtaH-
mUDho'yaM nAbhijAnAti loko mAmajamavyayam--25--
vedAhaM samatItAni vartamAnAni cArjuna-
bhaviSyANi ca bhUtAni mAM tu veda na kazcana--26--
icchAdveSasamutthena dvandvamohena bhArata-
sarvabhUtAni saMmohaM sarge yAnti paraMtapa--27--
yeSAM tvantagataM pApaM janAnAM puNyakarmaNAm-
te dvandvamohanirmuktA bhajante mAM dRDhavratAH--28--
jarAmaraNamokSAya mAmAzritya yatanti ye-
te brahma tadviduH kRtsnamadhyAtmaM karma cAkhilam--29--
sAdhibhUtAdhidaivaM mAM sAdhiyajJaM ca ye viduH-
prayANakAle'pi ca mAM te viduryuktacetasaH--30--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde jJAnavijJAnayogo nAma saptamo'dhyAyaH --7--

adhyAya 8  •  akSarabrahmayoga
aSTamo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
kiM tadbrahma kimadhyAtmaM kiM karma puruSottama-
adhibhUtaM ca kiM proktamadhidaivaM kimucyate--1--
adhiyajJaH kathaM ko'tra dehe'sminmadhusUdana-
prayANakAle ca kathaM jJeyo'si niyatAtmabhiH--2--
zrIbhagavAnuvAca-
akSaraM brahma paramaM svabhAvo'dhyAtmamucyate-
bhUtabhAvodbhavakaro visargaH karmasaMjJitaH--3--
adhibhUtaM kSaro bhAvaH puruSazcAdhidaivatam-
adhiyajJo'hamevAtra dehe dehabhRtAM vara--4--
antakAle ca mAmeva smaranmuktvA kalevaram-
yaH prayAti sa madbhAvaM yAti nAstyatra saMzayaH--5--
yaM yaM vApi smaranbhAvaM tyajatyante kalevaram-
taM tamevaiti kaunteya sadA tadbhAvabhAvitaH--6--
tasmAtsarveSu kAleSu mAmanusmara yudhya ca-
mayyarpitamanobuddhirmAmevaiSyasyasaMzayam--7--
abhyAsayogayuktena cetasA nAnyagAminA-
paramaM puruSaM divyaM yAti pArthAnucintayan--8--
kaviM purANamanuzAsitAramaNoraNIyaMsamanusmaredyaH-
sarvasya dhAtAramacintyarUpamAdityavarNaM tamasaH parastAt--9--
prayANakAle manasAcalena bhaktyA yukto yogabalena caiva-
bhruvormadhye prANamAvezya samyaksa taM paraM puruSamupaiti divyam--10--
yadakSaraM vedavido vadanti vizanti yadyatayo vItarAgAH-
yadicchanto brahmacaryaM caranti tatte padaM saMgraheNa pravakSye--11--
sarvadvArANi saMyamya mano hRdi nirudhya ca-
mUrdhnyAdhAyAtmanaH prANamAsthito yogadhAraNAm--12--
omityekAkSaraM brahma vyAharanmAmanusmaran-
yaH prayAti tyajandehaM sa yAti paramAM gatim--13--
ananyacetAH satataM yo mAM smarati nityazaH-
tasyAhaM sulabhaH pArtha nityayuktasya yoginaH--14--
mAmupetya punarjanma duHkhAlayamazAzvatam-
nApnuvanti mahAtmAnaH saMsiddhiM paramAM gatAH--15--
AbrahmabhuvanAllokAH punarAvartino'rjuna-
mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate--16--
sahasrayugaparyantamaharyadbrahmaNo viduH-
rAtriM yugasahasrAntAM te'horAtravido janAH--17--
avyaktAdvyaktayaH sarvAH prabhavantyaharAgame-
rAtryAgame pralIyante tatraivAvyaktasaMjJake--18--
bhUtagrAmaH sa evAyaM bhUtvA bhUtvA pralIyate-
rAtryAgame'vazaH pArtha prabhavatyaharAgame--19--
parastasmAttu bhAvo'nyo'vyakto'vyaktAtsanAtanaH-
yaH sa sarveSu bhUteSu nazyatsu na vinazyati--20--
avyakto'kSara ityuktastamAhuH paramAM gatim-
yaM prApya na nivartante taddhAma paramaM mama--21--
puruSaH sa paraH pArtha bhaktyA labhyastvananyayA-
yasyAntaHsthAni bhUtAni yena sarvamidaM tatam--22--
yatra kAle tvanAvRttimAvRttiM caiva yoginaH-
prayAtA yAnti taM kAlaM vakSyAmi bharatarSabha--23--
agnirjotirahaH zuklaH SaNmAsA uttarAyaNam-
tatra prayAtA gacchanti brahma brahmavido janAH--24--
dhUmo rAtristathA kRSNaH SaNmAsA dakSiNAyanam-
tatra cAndramasaM jyotiryogI prApya nivartate--25--
zuklakRSNe gatI hyete jagataH zAzvate mate-
ekayA yAtyanAvRttimanyayAvartate punaH--26--
naite sRtI pArtha jAnanyogI muhyati kazcana-
tasmAtsarveSu kAleSu yogayukto bhavArjuna--27--
vedeSu yajJeSu tapaHsu caiva dAneSu yatpuNyaphalaM pradiSTam-
atyeti tatsarvamidaM viditvAyogI paraM sthAnamupaiti cAdyam--28--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde akSarabrahmayogo nAmASTamo'dhyAyaH --8--

adhyAya 9  •  rAjavidyArAjaguhyayoga
navamo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
idaM tu te guhyatamaM pravakSyAmyanasUyave-
jJAnaM vijJAnasahitaM yajjJAtvA mokSyase'zubhAt--1--
rAjavidyA rAjaguhyaM pavitramidamuttamam-
pratyakSAvagamaM dharmyaM susukhaM kartumavyayam--2--
azraddadhAnAH puruSA dharmasyAsya paraMtapa-
aprApya mAM nivartante mRtyusaMsAravartmani--3--
mayA tatamidaM sarvaM jagadavyaktamUrtinA-
matsthAni sarvabhUtAni na cAhaM teSvavasthitaH--4--
na ca matsthAni bhUtAni pazya me yogamaizvaram-
bhUtabhRnna ca bhUtastho mamAtmA bhUtabhAvanaH--5--
yathAkAzasthito nityaM vAyuH sarvatrago mahAn-
tathA sarvANi bhUtAni matsthAnItyupadhAraya--6--
sarvabhUtAni kaunteya prakRtiM yAnti mAmikAm-
kalpakSaye punastAni kalpAdau visRjAmyaham--7--
prakRtiM svAmavaSTabhya visRjAmi punaH punaH-
bhUtagrAmamimaM kRtsnamavazaM prakRtervazAt--8--
na ca mAM tAni karmANi nibadhnanti dhanaMjaya-
udAsInavadAsInamasaktaM teSu karmasu--9--
mayAdhyakSeNa prakRtiH sUyate sacarAcaram-
hetunAnena kaunteya jagadviparivartate--10--
avajAnanti mAM mUDhA mAnuSIM tanumAzritam-
paraM bhAvamajAnanto mama bhUtamahezvaram--11--
moghAzA moghakarmANo moghajJAnA vicetasaH-
rAkSasImAsurIM caiva prakRtiM mohinIM zritAH--12--
mahAtmAnastu mAM pArtha daivIM prakRtimAzritAH-
bhajantyananyamanaso jJAtvA bhUtAdimavyayam--13--
satataM kIrtayanto mAM yatantazca dRDhavratAH-
namasyantazca mAM bhaktyA nityayuktA upAsate--14--
jJAnayajJena cApyanye yajanto mAmupAsate-
ekatvena pRthaktvena bahudhA vizvatomukham--15--
ahaM kraturahaM yajJaH svadhAhamahamauSadham-
mantro'hamahamevAjyamahamagnirahaM hutam--16--
pitAhamasya jagato mAtA dhAtA pitAmahaH-
vedyaM pavitramoMkAra RksAma yajureva ca--17--
gatirbhartA prabhuH sAkSI nivAsaH zaraNaM suhRt-
prabhavaH pralayaH sthAnaM nidhAnaM bIjamavyayam--18--
tapAmyahamahaM varSaM nigRhNAmyutsRjAmi ca-
amRtaM caiva mRtyuzca sadasaccAhamarjuna--19--
traividyA mAM somapAH pUtapApA yajJairiSTvA svargatiM prArthayante-
te puNyamAsAdya surendralokamaznanti divyAndivi devabhogAn--20--
te taM bhuktvA svargalokaM vizAlaM kSINe puNye martyalokaM vizanti-
evaM trayIdharmamanuprapannA gatAgataM kAmakAmA labhante--21--
ananyAzcintayanto mAM ye janAH paryupAsate-
eSAM nityAbhiyuktAnAM yogakSemaM vahAmyaham--22--
ye'pyanyadevatA bhaktA yajante zraddhayAnvitAH-
te'pi mAmeva kaunteya yajantyavidhipUrvakam--23--
ahaM hi sarvayajJAnAM bhoktA ca prabhureva ca-
na tu mAmabhijAnanti tattvenAtazcyavanti te--24--
yAnti devavratA devAnpitRRnyAnti pitRvratAH-
bhUtAni yAnti bhUtejyA yAnti madyAjino'pi mAm--25--
patraM puSpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayacchati-
tadahaM bhaktyupahRtamaznAmi prayatAtmanaH--26--
yatkaroSi yadaznAsi yajjuhoSi dadAsi yat-
yattapasyasi kaunteya tatkuruSva madarpaNam--27--
zubhAzubhaphalairevaM mokSyase karmabandhanaiH-
saMnyAsayogayuktAtmA vimukto mAmupaiSyasi--28--
samo'haM sarvabhUteSu na me dveSyo'sti na priyaH-
ye bhajanti tu mAM bhaktyA mayi te teSu cApyaham--29--
api cetsudurAcAro bhajate mAmananyabhAk-
sAdhureva sa mantavyaH samyagvyavasito hi saH--30--
kSipraM bhavati dharmAtmA zazvacchAntiM nigacchati-
kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNazyati--31--
mAM hi pArtha vyapAzritya ye'pi syuH pApayonayaH-
striyo vaizyAstathA zUdrAste'pi yAnti parAM gatim--32--
kiM punarbrAhmaNAH puNyA bhaktA rAjarSayastathA-
anityamasukhaM lokamimaM prApya bhajasva mAm--33--
manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru-
mAmevaiSyasi yuktvaivamAtmAnaM matparAyaNaH--34--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde rAjavidyArAjaguhyayogo nAma navamo'dhyAyaH --9--

adhyAya 10  •  vibhUtiyoga
dazamo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
bhUya eva mahAbAho zRNu me paramaM vacaH-
yatte'haM prIyamANAya vakSyAmi hitakAmyayA--1--
na me viduH suragaNAH prabhavaM na maharSayaH-
ahamAdirhi devAnAM maharSINAM ca sarvazaH--2--
yo mAmajamanAdiM ca vetti lokamahezvaram-
asaMmUDhaH sa martyeSu sarvapApaiH pramucyate--3--
buddhirjJAnamasaMmohaH kSamA satyaM damaH zamaH-
sukhaM duHkhaM bhavo'bhAvo bhayaM cAbhayameva ca--4--
ahiMsA samatA tuSTistapo dAnaM yazo'yazaH-
bhavanti bhAvA bhUtAnAM matta eva pRthagvidhAH--5--
maharSayaH sapta pUrve catvAro manavastathA-
madbhAvA mAnasA jAtA yeSAM loka imAH prajAH--6--
etAM vibhUtiM yogaM ca mama yo vetti tattvataH-
so'vikampena yogena yujyate nAtra saMzayaH--7--
ahaM sarvasya prabhavo mattaH sarvaM pravartate-
iti matvA bhajante mAM budhA bhAvasamanvitAH--8--
maccittA madgataprANA bodhayantaH parasparam-
kathayantazca mAM nityaM tuSyanti ca ramanti ca--9--
teSAM satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam-
dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te--10--
teSAmevAnukampArthamahamajJAnajaM tamaH-
nAzayAmyAtmabhAvastho jJAnadIpena bhAsvatA--11--
arjuna uvAca-
paraM brahma paraM dhAma pavitraM paramaM bhavAn-
puruSaM zAzvataM divyamAdidevamajaM vibhum--12--
AhustvAmRSayaH sarve devarSirnAradastathA-
asito devalo vyAsaH svayaM caiva bravISi me--13--
sarvametadRtaM manye yanmAM vadasi kezava-
na hi te bhagavanvyaktiM vidurdevA na dAnavAH--14--
svayamevAtmanAtmAnaM vettha tvaM puruSottama-
bhUtabhAvana bhUteza devadeva jagatpate--15--
vaktumarhasyazeSeNa divyA hyAtmavibhUtayaH-
yAbhirvibhUtibhirlokAnimAMstvaM vyApya tiSThasi--16--
kathaM vidyAmahaM yogiMstvAM sadA paricintayan-
keSu keSu ca bhAveSu cintyo'si bhagavanmayA--17--
vistareNAtmano yogaM vibhUtiM ca janArdana-
bhUyaH kathaya tRptirhi zRNvato nAsti me'mRtam--18--
zrIbhagavAnuvAca-
hanta te kathayiSyAmi divyA hyAtmavibhUtayaH-
prAdhAnyataH kuruzreSTha nAstyanto vistarasya me--19--
ahamAtmA guDAkeza sarvabhUtAzayasthitaH-
ahamAdizca madhyaM ca bhUtAnAmanta eva ca--20--
AdityAnAmahaM viSNurjyotiSAM raviraMzumAn-
marIcirmarutAmasmi nakSatrANAmahaM zazI--21--
vedAnAM sAmavedo'smi devAnAmasmi vAsavaH-
indriyANAM manazcAsmi bhUtAnAmasmi cetanA--22--
rudrANAM zaMkarazcAsmi vittezo yakSarakSasAm-
vasUnAM pAvakazcAsmi meruH zikhariNAmaham--23--
purodhasAM ca mukhyaM mAM viddhi pArtha bRhaspatim-
senAnInAmahaM skandaH sarasAmasmi sAgaraH--24--
maharSINAM bhRgurahaM girAmasmyekamakSaram-
yajJAnAM japayajJo'smi sthAvarANAM himAlayaH--25--
azvatthaH sarvavRkSANAM devarSINAM ca nAradaH-
gandharvANAM citrarathaH siddhAnAM kapilo muniH--26--
uccaiHzravasamazvAnAM viddhi mAmamRtodbhavam-
airAvataM gajendrANAM narANAM ca narAdhipam--27--
AyudhAnAmahaM vajraM dhenUnAmasmi kAmadhuk-
prajanazcAsmi kandarpaH sarpANAmasmi vAsukiH--28--
anantazcAsmi nAgAnAM varuNo yAdasAmaham-
pitRRNAmaryamA cAsmi yamaH saMyamatAmaham--29--
prahlAdazcAsmi daityAnAM kAlaH kalayatAmaham-
mRgANAM ca mRgendro'haM vainateyazca pakSiNAm--30--
pavanaH pavatAmasmi rAmaH zastrabhRtAmaham-
jhaSANAM makarazcAsmi srotasAmasmi jAhnavI--31--
sargANAmAdirantazca madhyaM caivAhamarjuna-
adhyAtmavidyA vidyAnAM vAdaH pravadatAmaham--32--
akSarANAmakAro'smi dvandvaH sAmAsikasya ca-
ahamevAkSayaH kAlo dhAtAhaM vizvatomukhaH--33--
mRtyuH sarvaharazcAhamudbhavazca bhaviSyatAm-
kIrtiH zrIrvAkca nArINAM smRtirmedhA dhRtiH kSamA--34--
bRhatsAma tathA sAmnAM gAyatrI chandasAmaham-
mAsAnAM mArgazIrSo'hamRtUnAM kusumAkaraH--35--
dyUtaM chalayatAmasmi tejastejasvinAmaham-
jayo'smi vyavasAyo'smi sattvaM sattvavatAmaham--36--
vRSNInAM vAsudevo'smi pANDavAnAM dhanaMjayaH-
munInAmapyahaM vyAsaH kavInAmuzanA kaviH--37--
daNDo damayatAmasmi nItirasmi jigISatAm-
maunaM caivAsmi guhyAnAM jJAnaM jJAnavatAmaham--38--
yaccApi sarvabhUtAnAM bIjaM tadahamarjuna-
na tadasti vinA yatsyAnmayA bhUtaM carAcaram--39--
nAnto'sti mama divyAnAM vibhUtInAM paraMtapa-
eSa tUddezataH prokto vibhUtervistaro mayA--40--
yadyadvibhUtimatsattvaM zrImadUrjitameva vA-
tattadevAvagaccha tvaM mama tejoM'zasaMbhavam--41--
athavA bahunaitena kiM jJAtena tavArjuna-
viSTabhyAhamidaM kRtsnamekAMzena sthito jagat--42--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde vibhUtiyogo nAma dazamo'dhyAyaH --10--

adhyAya 11  •  vizvarUpadarzanayoga
ekAdazo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
madanugrahAya paramaM guhyamadhyAtmasaMjJitam-
yattvayoktaM vacastena moho'yaM vigato mama--1--
bhavApyayau hi bhUtAnAM zrutau vistarazo mayA-
tvattaH kamalapatrAkSa mAhAtmyamapi cAvyayam--2--
evametadyathAttha tvamAtmAnaM paramezvara-
draSTumicchAmi te rUpamaizvaraM puruSottama--3--
manyase yadi tacchakyaM mayA draSTumiti prabho-
yogezvara tato me tvaM darzayAtmAnamavyayam--4--
zrIbhagavAnuvAca-
pazya me pArtha rUpANi zatazo'tha sahasrazaH-
nAnAvidhAni divyAni nAnAvarNAkRtIni ca--5--
pazyAdityAnvasUnrudrAnazvinau marutastathA-
bahUnyadRSTapUrvANi pazyAzcaryANi bhArata--6--
ihaikasthaM jagatkRtsnaM pazyAdya sacarAcaram-
mama dehe guDAkeza yaccAnyaddraSTumicchasi--7--
na tu mAM zakyase draSTumanenaiva svacakSuSA-
divyaM dadAmi te cakSuH pazya me yogamaizvaram--8--
saMjaya uvAca-
evamuktvA tato rAjanmahAyogezvaro hariH-
darzayAmAsa pArthAya paramaM rUpamaizvaram--9--
anekavaktranayanamanekAdbhutadarzanam-
anekadivyAbharaNaM divyAnekodyatAyudham--10--
divyamAlyAmbaradharaM divyagandhAnulepanam-
sarvAzcaryamayaM devamanantaM vizvatomukham--11--
divi sUryasahasrasya bhavedyugapadutthitA-
yadi bhAH sadRzI sA syAdbhAsastasya mahAtmanaH--12--
tatraikasthaM jagatkRtsnaM pravibhaktamanekadhA-
apazyaddevadevasya zarIre pANDavastadA--13--
tataH sa vismayAviSTo hRSTaromA dhanaMjayaH-
praNamya zirasA devaM kRtAJjalirabhASata--14--
arjuna uvAca-
pazyAmi devAMstava deva dehe sarvAMstathA bhUtavizeSasaMghAn-
brahmANamIzaM kamalAsanasthamRSIMzca sarvAnuragAMzca divyAn--15--
anekabAhUdaravaktranetraM pazyAmi tvAM sarvato'nantarUpam-
nAntaM na madhyaM na punastavAdiM pazyAmi vizvezvara vizvarUpa--16--
kirITinaM gadinaM cakriNaM ca tejorAziM sarvato dIptimantam-
pazyAmi tvAM durnirIkSyaM samantAddIptAnalArkadyutimaprameyam--17--
tvamakSaraM paramaM veditavyaM tvamasya vizvasya paraM nidhAnam-
tvamavyayaH zAzvatadharmagoptA sanAtanastvaM puruSo mato me--18--
anAdimadhyAntamanantavIryamanantabAhuM zazisUryanetram-
pazyAmi tvAM dIptahutAzavaktraM svatejasA vizvamidaM tapantam--19--
dyAvApRthivyoridamantaraM hi vyAptaM tvayaikena dizazca sarvAH-
dRSTvAdbhutaM rUpamugraM tavedaM lokatrayaM pravyathitaM mahAtman--20--
amI hi tvAM surasaGghA vizanti kecidbhItAH prAJjalayo gRNanti-
svastItyuktvA maharSisiddhasaMghAH stuvanti tvAM stutibhiH puSkalAbhiH--21--
rudrAdityA vasavo ye ca sAdhyA vizve'zvinau marutazcoSmapAzca-
gandharvayakSAsurasiddhasaMghA vIkSante tvAM vismitAzcaiva sarve--22--
rUpaM mahatte bahuvaktranetraM mahAbAho bahubAhUrupAdam-
bahUdaraM bahudaMSTrAkarAlaM dRSTvA lokAH pravyathitAstathAham--23--
nabhaHspRzaM dIptamanekavarNaM vyAttAnanaM dIptavizAlanetram-
dRSTvA hi tvAM pravyathitAntarAtmA dhRtiM na vindAmi zamaM ca viSNo--24--
daMSTrAkarAlAni ca te mukhAni dRSTvaiva kAlAnalasaMnibhAni-
dizo na jAne na labhe ca zarma prasIda deveza jagannivAsa--25--
amI ca tvAM dhRtarASTrasya putrAH sarve sahaivAvanipAlasaMghaiH-
bhISmo droNaH sUtaputrastathAsau sahAsmadIyairapi yodhamukhyaiH--26--
vaktrANi te tvaramANA vizanti daMSTrAkarAlAni bhayAnakAni-
kecidvilagnA dazanAntareSu saMdRzyante cUrNitairuttamAGgaiH--27--
yathA nadInAM bahavo'mbuvegAH samudramevAbhimukhA dravanti-
tathA tavAmI naralokavIrA vizanti vaktrANyabhivijvalanti--28--
yathA pradIptaM jvalanaM pataMgA vizanti nAzAya samRddhavegAH-
tathaiva nAzAya vizanti lokAstavApi vaktrANi samRddhavegAH--29--
lelihyase grasamAnaH samantAllokAnsamagrAnvadanairjvaladbhiH-
tejobhirApUrya jagatsamagraM bhAsastavogrAH pratapanti viSNo--30--
AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namo'stu te devavara prasIda-
vijJAtumicchAmi bhavantamAdyaM na hi prajAnAmi tava pravRttim--31--
zrIbhagavAnuvAca-
kAlo'smi lokakSayakRtpravRddho lokAnsamAhartumiha pravRttaH-
Rte'pi tvAM na bhaviSyanti sarve ye'vasthitAH pratyanIkeSu yodhAH--32--
tasmAttvamuttiSTha yazo labhasva jitvA zatrUnbhuGkSva rAjyaM samRddham-
mayaivaite nihatAH pUrvameva nimittamAtraM bhava savyasAcin--33--
droNaM ca bhISmaM ca jayadrathaM ca karNaM tathAnyAnapi yodhavIrAn-
mayA hatAMstvaM jahi mA vyathiSThA yudhyasva jetAsi raNe sapatnAn--34--
saMjaya uvAca-
etacchrutvA vacanaM kezavasya kRtAJjalirvepamAnaH kirITI-
namaskRtvA bhUya evAha kRSNaM sagadgadaM bhItabhItaH praNamya--35--
arjuna uvAca-
sthAne hRSIkeza tava prakIrtyA jagatprahRSyatyanurajyate ca-
rakSAMsi bhItAni dizo dravanti sarve namasyanti ca siddhasaMghAH--36--
kasmAcca te na nameranmahAtmangarIyase brahmaNo'pyAdikartre-
ananta deveza jagannivAsa tvamakSaraM sadasattatparaM yat--37--
tvamAdidevaH puruSaH purANastvamasya vizvasya paraM nidhAnam-
vettAsi vedyaM ca paraM ca dhAma tvayA tataM vizvamanantarUpa--38--
vAyuryamo'gnirvaruNaH zazAGkaH prajApatistvaM prapitAmahazca-
namo namaste'stu sahasrakRtvaH punazca bhUyo'pi namo namaste--39--
namaH purastAdatha pRSThataste namo'stu te sarvata eva sarva-
anantavIryAmitavikramastvaM sarvaM samApnoSi tato'si sarvaH--40--
sakheti matvA prasabhaM yaduktaM he kRSNa he yAdava he sakheti-
ajAnatA mahimAnaM tavedaM mayA pramAdAtpraNayena vApi--41--
yaccAvahAsArthamasatkRto'si vihArazayyAsanabhojaneSu-
eko'thavApyacyuta tatsamakSaM tatkSAmaye tvAmahamaprameyam--42--
pitAsi lokasya carAcarasya tvamasya pUjyazca gururgarIyAn-
na tvatsamo'styabhyadhikaH kuto'nyo lokatraye'pyapratimaprabhAva--43--
tasmAtpraNamya praNidhAya kAyaM prasAdaye tvAmahamIzamIDyam-
piteva putrasya sakheva sakhyuH priyaH priyAyArhasi deva soDhum--44--
adRSTapUrvaM hRSito'smi dRSTvA bhayena ca pravyathitaM mano me-
tadeva me darzaya devarUpaM prasIda deveza jagannivAsa--45--
kirITinaM gadinaM cakrahastamicchAmi tvAM draSTumahaM tathaiva-
tenaiva rUpeNa caturbhujena sahasrabAho bhava vizvamUrte--46--
zrIbhagavAnuvAca-
mayA prasannena tavArjunedaM rUpaM paraM darzitamAtmayogAt-
tejomayaM vizvamanantamAdyaM yanme tvadanyena na dRSTapUrvam--47--
na vedayajJAdhyayanairna dAnairna ca kriyAbhirna tapobhirugraiH-
evaMrUpaH zakya ahaM nRloke draSTuM tvadanyena kurupravIra--48--
mA te vyathA mA ca vimUDhabhAvo dRSTvA rUpaM ghoramIdRGmamedam-
vyapetabhIH prItamanAH punastvaM tadeva me rUpamidaM prapazya--49--
saMjaya uvAca-
ityarjunaM vAsudevastathoktvA svakaM rUpaM darzayAmAsa bhUyaH-
AzvAsayAmAsa ca bhItamenaM bhUtvA punaH saumyavapurmahAtmA--50--
arjuna uvAca-
dRSTvedaM mAnuSaM rUpaM tava saumyaM janArdana-
idAnImasmi saMvRttaH sacetAH prakRtiM gataH--51--
zrIbhagavAnuvAca-
sudurdarzamidaM rUpaM dRSTavAnasi yanmama-
devA apyasya rUpasya nityaM darzanakAGkSiNaH--52--
nAhaM vedairna tapasA na dAnena na cejyayA-
zakya evaMvidho draSTuM dRSTavAnasi mAM yathA--53--
bhaktyA tvananyayA zakya ahamevaMvidho'rjuna-
jJAtuM draSTuM ca tattvena praveSTuM ca paraMtapa--54--
matkarmakRnmatparamo madbhaktaH saGgavarjitaH-
nirvairaH sarvabhUteSu yaH sa mAmeti pANDava--55--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde vizvarUpadarzanayogo nAmaikAdazo'dhyAyaH --11--

adhyAya 12  •  bhaktiyoga
dvAdazo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
evaM satatayuktA ye bhaktAstvAM paryupAsate-
ye cApyakSaramavyaktaM teSAM ke yogavittamAH--1--
zrIbhagavAnuvAca-
mayyAvezya mano ye mAM nityayuktA upAsate-
zraddhayA parayopetAste me yuktatamA matAH--2--
ye tvakSaramanirdezyamavyaktaM paryupAsate-
sarvatragamacintyaM ca kUTasthamacalaM dhruvam--3--
saMniyamyendriyagrAmaM sarvatra samabuddhayaH-
te prApnuvanti mAmeva sarvabhUtahite ratAH--4--
klezo'dhikatarasteSAmavyaktAsaktacetasAm-
avyaktA hi gatirduHkhaM dehavadbhiravApyate--5--
ye tu sarvANi karmANi mayi saMnyasya matparAH-
ananyenaiva yogena mAM dhyAyanta upAsate--6--
teSAmahaM samuddhartA mRtyusaMsArasAgarAt-
bhavAmina cirAtpArtha mayyAvezitacetasAm--7--
mayyeva mana Adhatsva mayi buddhiM nivezaya-
nivasiSyasi mayyeva ata UrdhvaM na saMzayaH--8--
atha cittaM samAdhAtuM na zaknoSi mayi sthiram-
abhyAsayogena tato mAmicchAptuM dhanaMjaya--9--
abhyAse'pyasamartho'si matkarmaparamo bhava-
madarthamapi karmANi kurvansiddhimavApsyasi--10--
athaitadapyazakto'si kartuM madyogamAzritaH-
sarvakarmaphalatyAgaM tataH kuru yatAtmavAn--11--
zreyo hi jJAnamabhyAsAjjJAnAddhyAnaM viziSyate-
dhyAnAtkarmaphalatyAgastyAgAcchAntiranantaram--12--
adveSTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva ca-
nirmamo nirahaMkAraH samaduHkhasukhaH kSamI--13--
saMtuSTaH satataM yogI yatAtmA dRDhanizcayaH-
mayyarpitamanobuddhiryo madbhaktaH sa me priyaH--14--
yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate ca yaH-
harSAmarSabhayodvegairmukto yaH sa ca me priyaH--15--
anapekSaH zucirdakSa udAsIno gatavyathaH-
sarvArambhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH--16--
yo na hRSyati na dveSTi na zocati na kAGkSati-
zubhAzubhaparityAgI bhaktimAnyaH sa me priyaH--17--
samaH zatrau ca mitre ca tathA mAnApamAnayoH-
zItoSNasukhaduHkheSu samaH saGgavivarjitaH--18--
tulyanindAstutirmaunI saMtuSTo yena kenacit-
aniketaH sthiramatirbhaktimAnme priyo naraH--19--
ye tu dharmyAmRtamidaM yathoktaM paryupAsate-
zraddadhAnA matparamA bhaktAste'tIva me priyAH--20--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde bhaktiyogo nAma dvAdazo'dhyAyaH --12--

adhyAya 13  •  kSetrakSetrajJavibhAgayoga
trayodazo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
idaM zarIraM kaunteya kSetramityabhidhIyate-
etadyo vetti taM prAhuH kSetrajJa iti tadvidaH--1--
kSetrajJaM cApi mAM viddhi sarvakSetreSu bhArata-
kSetrakSetrajJayorjJAnaM yattajjJAnaM mataM mama--2--
tatkSetraM yacca yAdRkca yadvikAri yatazca yat-
sa ca yo yatprabhAvazca tatsamAsena me zRNu--3--
RSibhirbahudhA gItaM chandobhirvividhaiH pRthak-
brahmasUtrapadaizcaiva hetumadbhirvinizcitaiH--4--
mahAbhUtAnyahaMkAro buddhiravyaktameva ca-
indriyANi dazaikaM ca paJca cendriyagocarAH--5--
icchA dveSaH sukhaM duHkhaM saMghAtazcetanA dhRtiH-
etatkSetraM samAsena savikAramudAhRtam--6--
amAnitvamadambhitvamahiMsA kSAntirArjavam-
AcAryopAsanaM zaucaM sthairyamAtmavinigrahaH--7--
indriyArtheSu vairAgyamanahaMkAra eva ca-
janmamRtyujarAvyAdhiduHkhadoSAnudarzanam--8--
asaktiranabhiSvaGgaH putradAragRhAdiSu-
nityaM ca samacittatvamiSTAniSTopapattiSu--9--
mayi cAnanyayogena bhaktiravyabhicAriNI-
viviktadezasevitvamaratirjanasaMsadi--10--
adhyAtmajJAnanityatvaM tattvajJAnArthadarzanam-
etajjJAnamiti proktamajJAnaM yadato'nyathA--11--
jJeyaM yattatpravakSyAmi yajjJAtvAmRtamaznute-
anAdimatparaM brahma na sattannAsaducyate--12--
sarvataHpANipAdaM tatsarvato'kSiziromukham-
sarvataHzrutimalloke sarvamAvRtya tiSThati--13--
sarvendriyaguNAbhAsaM sarvendriyavivarjitam-
asaktaM sarvabhRccaiva nirguNaM guNabhoktR ca--14--
bahirantazca bhUtAnAmacaraM carameva ca-
sUkSmatvAttadavijJeyaM dUrasthaM cAntike ca tat--15--
avibhaktaM ca bhUteSu vibhaktamiva ca sthitam-
bhUtabhartR ca tajjJeyaM grasiSNu prabhaviSNu ca--16--
jyotiSAmapi tajjyotistamasaH paramucyate-
jJAnaM jJeyaM jJAnagamyaM hRdi sarvasya viSThitam--17--
iti kSetraM tathA jJAnaM jJeyaM coktaM samAsataH-
madbhakta etadvijJAya madbhAvAyopapadyate--18--
prakRtiM puruSaM caiva viddhyanAdi ubhAvapi-
vikArAMzca guNAMzcaiva viddhi prakRtisaMbhavAn--19--
kAryakAraNakartRtve hetuH prakRtirucyate-
puruSaH sukhaduHkhAnAM bhoktRtve heturucyate--20--
puruSaH prakRtistho hi bhuGkte prakRtijAnguNAn-
kAraNaM guNasaGgo'sya sadasadyonijanmasu--21--
upadraSTAnumantA ca bhartA bhoktA mahezvaraH-
paramAtmeti cApyukto dehe'sminpuruSaH paraH--22--
ya evaM vetti puruSaM prakRtiM ca guNaiH saha-
sarvathA vartamAno'pi na sa bhUyo'bhijAyate--23--
dhyAnenAtmani pazyanti kecidAtmAnamAtmanA-
anye sAMkhyena yogena karmayogena cApare--24--
anye tvevamajAnantaH zrutvAnyebhya upAsate-
te'pi cAtitarantyeva mRtyuM zrutiparAyaNAH--25--
yAvatsaMjAyate kiMcitsattvaM sthAvarajaGgamam-
kSetrakSetrajJasaMyogAttadviddhi bharatarSabha--26--
samaM sarveSu bhUteSu tiSThantaM paramezvaram-
vinazyatsvavinazyantaM yaH pazyati sa pazyati--27--
samaM pazyanhi sarvatra samavasthitamIzvaram-
na hinastyAtmanAtmAnaM tato yAti parAM gatim--28--
prakRtyaiva ca karmANi kriyamANAni sarvazaH-
yaH pazyati tathAtmAnamakartAraM sa pazyati--29--
yadA bhUtapRthagbhAvamekasthamanupazyati-
tata eva ca vistAraM brahma saMpadyate tadA--30--
anAditvAnnirguNatvAtparamAtmAyamavyayaH-
zarIrastho'pi kaunteya na karoti na lipyate--31--
yathA sarvagataM saukSmyAdAkAzaM nopalipyate-
sarvatrAvasthito dehe tathAtmA nopalipyate--32--
yathA prakAzayatyekaH kRtsnaM lokamimaM raviH-
kSetraM kSetrI tathA kRtsnaM prakAzayati bhArata--33--
kSetrakSetrajJayorevamantaraM jJAnacakSuSA-
bhUtaprakRtimokSaM ca ye viduryAnti te param--34--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde kSetrakSetrajJavibhAgayogo nAma trayodazo'dhyAyaH --13--

adhyAya 14  •  guNatrayavibhAgayoga
caturdazo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
paraM bhUyaH pravakSyAmi jJAnAnAM jJAnamuttamam-
yajjJAtvA munayaH sarve parAM siddhimito gatAH--1--
idaM jJAnamupAzritya mama sAdharmyamAgatAH-
sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca--2--
mama yonirmahadbrahma tasmingarbhaM dadhAmyaham-
saMbhavaH sarvabhUtAnAM tato bhavati bhArata--3--
sarvayoniSu kaunteya mUrtayaH saMbhavanti yAH-
tAsAM brahma mahadyonirahaM bIjapradaH pitA--4--
sattvaM rajastama iti guNAH prakRtisaMbhavAH-
nibadhnanti mahAbAho dehe dehinamavyayam--5--
tatra sattvaM nirmalatvAtprakAzakamanAmayam-
sukhasaGgena badhnAti jJAnasaGgena cAnagha--6--
rajo rAgAtmakaM viddhi tRSNAsaGgasamudbhavam-
tannibadhnAti kaunteya karmasaGgena dehinam--7--
tamastvajJAnajaM viddhi mohanaM sarvadehinAm-
pramAdAlasyanidrAbhistannibadhnAti bhArata--8--
sattvaM sukhe saMjayati rajaH karmaNi bhArata-
jJAnamAvRtya tu tamaH pramAde saMjayatyuta--9--
rajastamazcAbhibhUya sattvaM bhavati bhArata-
rajaH sattvaM tamazcaiva tamaH sattvaM rajastathA--10--
sarvadvAreSu dehe'sminprakAza upajAyate-
jJAnaM yadA tadA vidyAdvivRddhaM sattvamityuta--11--
lobhaH pravRttirArambhaH karmaNAmazamaH spRhA-
rajasyetAni jAyante vivRddhe bharatarSabha--12--
aprakAzo'pravRttizca pramAdo moha eva ca-
tamasyetAni jAyante vivRddhe kurunandana--13--
yadA sattve pravRddhe tu pralayaM yAti dehabhRt-
tadottamavidAM lokAnamalAnpratipadyate--14--
rajasi pralayaM gatvA karmasaGgiSu jAyate-
tathA pralInastamasi mUDhayoniSu jAyate--15--
karmaNaH sukRtasyAhuH sAttvikaM nirmalaM phalam-
rajasastu phalaM duHkhamajJAnaM tamasaH phalam--16--
sattvAtsaMjAyate jJAnaM rajaso lobha eva ca-
pramAdamohau tamaso bhavato'jJAnameva ca--17--
UrdhvaM gacchanti sattvasthA madhye tiSThanti rAjasAH-
jaghanyaguNavRttisthA adho gacchanti tAmasAH--18--
nAnyaM guNebhyaH kartAraM yadA draSTAnupazyati-
guNebhyazca paraM vetti madbhAvaM so'dhigacchati--19--
guNAnetAnatItya trIndehI dehasamudbhavAn-
janmamRtyujarAduHkhairvimukto'mRtamaznute--20--
arjuna uvAca-
kairliGgaistrInguNAnetAnatIto bhavati prabho-
kimAcAraH kathaM caitAMstrInguNAnativartate--21--
zrIbhagavAnuvAca-
prakAzaM ca pravRttiM ca mohameva ca pANDava-
ta dveSTi saMpravRttAni na nivRttAni kAGkSati--22--
udAsInavadAsIno guNairyo na vicAlyate-
guNA vartanta ityeva yo'vatiSThati neGgate--23--
samaduHkhasukhaH svasthaH samaloSTAzmakAJcanaH-
tulyapriyApriyo dhIrastulyanindAtmasaMstutiH--24--
mAnApamAnayostulyastulyo mitrAripakSayoH-
sarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa ucyate--25--
mAM ca yo'vyabhicAreNa bhaktiyogena sevate-
sa guNAnsamatItyaitAnbrahmabhUyAya kalpate--26--
brahmaNo hi pratiSThAhamamRtasyAvyayasya ca-
zAzvatasya ca dharmasya sukhasyaikAntikasya ca--27--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde guNatrayavibhAgayogo nAma caturdazo'dhyAyaH --14--

adhyAya 15  •  puruSottamayoga
paJcadazo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
UrdhvamUlamadhaHzAkhamazvatthaM prAhuravyayam-
chandAMsi yasya parNAni yastaM veda sa vedavit--1--
adhazcordhvaM prasRtAstasya zAkhA guNapravRddhA viSayapravAlAH-
adhazca mUlAnyanusaMtatAni karmAnubandhIni manuSyaloke--2--
na rUpamasyeha tathopalabhyate nAnto na cAdirna ca saMpratiSThA-
azvatthamenaM suvirUDhamUlamasaGgazastreNa dRDhena chittvA--3--
tataH padaM tatparimArgitavyaM yasmingatA na nivartanti bhUyaH-
tameva cAdyaM puruSaM prapadye yataH pravRttiH prasRtA purANI--4--
nirmAnamohA jitasaGgadoSA adhyAtmanityA vinivRttakAmAH-
dvandvairvimuktAH sukhaduHkhasaMjJairgacchantyamUDhAH padamavyayaM tat--5--
na tadbhAsayate sUryo na zazAGko na pAvakaH-
yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama--6--
mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtaH sanAtanaH-
manaHSaSThAnIndriyANi prakRtisthAni karSati--7--
zarIraM yadavApnoti yaccApyutkrAmatIzvaraH-
gRhItvaitAni saMyAti vAyurgandhAnivAzayAt--8--
zrotraM cakSuH sparzanaM ca rasanaM ghrANameva ca-
adhiSThAya manazcAyaM viSayAnupasevate--9--
utkrAmantaM sthitaM vApi bhuJjAnaM vA guNAnvitam-
vimUDhA nAnupazyanti pazyanti jJAnacakSuSaH--10--
yatanto yoginazcainaM pazyantyAtmanyavasthitam-
yatanto'pyakRtAtmAno nainaM pazyantyacetasaH--11--
yadAdityagataM tejo jagadbhAsayate'khilam-
yaccandramasi yaccAgnau tattejo viddhi mAmakam--12--
gAmAvizya ca bhUtAni dhArayAmyahamojasA-
puSNAmi cauSadhIH sarvAH somo bhUtvA rasAtmakaH--13--
ahaM vaizvAnaro bhUtvA prANinAM dehamAzritaH-
prANApAnasamAyuktaH pacAmyannaM caturvidham--14--
sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTo mattaH smRtirjJAnamapohanaM ca-
vedaizca sarvairahameva vedyo vedAntakRdvedavideva cAham--15--
dvAvimau puruSau loke kSarazcAkSara eva ca-
kSaraH sarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyate--16--
uttamaH puruSastvanyaH paramAtmetyudhAhRtaH-
yo lokatrayamAvizya bibhartyavyaya IzvaraH--17--
yasmAtkSaramatIto'hamakSarAdapi cottamaH-
ato'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH--18--
yo mAmevamasaMmUDho jAnAti puruSottamam-
sa sarvavidbhajati mAM sarvabhAvena bhArata--19--
iti guhyatamaM zAstramidamuktaM mayAnagha-
etadbuddhvA buddhimAnsyAtkRtakRtyazca bhArata--20--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde puruSottamayogo nAma paJcadazo'dhyAyaH --15--

adhyAya 16  •  daivAsurasaMpadvibhAgayoga
SoDazo'dhyAyaH
 
zrIbhagavAnuvAca-
abhayaM sattvasaMzuddhirjJAnayogavyavasthitiH-
dAnaM damazca yajJazca svAdhyAyastapa Arjavam--1--
ahiMsA satyamakrodhastyAgaH zAntirapaizunam-
dayA bhUteSvaloluptvaM mArdavaM hrIracApalam--2--
tejaH kSamA dhRtiH zaucamadroho nAtimAnitA-
bhavanti saMpadaM daivImabhijAtasya bhArata--3--
dambho darpo'bhimAnazca krodhaH pAruSyameva ca-
ajJAnaM cAbhijAtasya pArtha saMpadamAsurIm--4--
daivI saMpadvimokSAya nibandhAyAsurI matA-
mA zucaH saMpadaM daivImabhijAto'si pANDava--5--
dvau bhUtasargau loke'smindaiva Asura eva ca-
daivo vistarazaH prokta AsuraM pArtha me zRNu--6--
pravRttiM ca nivRttiM ca janA na vidurAsurAH-
na zaucaM nApi cAcAro na satyaM teSu vidyate--7--
asatyamapratiSThaM te jagadAhuranIzvaram-
aparasparasaMbhUtaM kimanyatkAmahaitukam--8--
etAM dRSTimavaSTabhya naSTAtmAno'lpabuddhayaH-
prabhavantyugrakarmANaH kSayAya jagato'hitAH--9--
kAmamAzritya duSpUraM dambhamAnamadAnvitAH-
mohAdgRhItvAsadgrAhAnpravartante'zucivratAH--10--
cintAmaparimeyAM ca pralayAntAmupAzritAH-
kAmopabhogaparamA etAvaditi nizcitAH--11--
AzApAzazatairbaddhAH kAmakrodhaparAyaNAH-
Ihante kAmabhogArthamanyAyenArthasaMcayAn--12--
idamadya mayA labdhamimaM prApsye manoratham-
idamastIdamapi me bhaviSyati punardhanam--13--
asau mayA hataH zatrurhaniSye cAparAnapi-
Izvaro'hamahaM bhogI siddho'haM balavAnsukhI--14--
ADhyo'bhijanavAnasmi ko'nyosti sadRzo mayA-
yakSye dAsyAmi modiSya ityajJAnavimohitAH--15--
anekacittavibhrAntA mohajAlasamAvRtAH-
prasaktAH kAmabhogeSu patanti narake'zucau--16--
AtmasaMbhAvitAH stabdhA dhanamAnamadAnvitAH-
yajante nAmayajJaiste dambhenAvidhipUrvakam--17--
ahaMkAraM balaM darpaM kAmaM krodhaM ca saMzritAH-
mAmAtmaparadeheSu pradviSanto'bhyasUyakAH--18--
tAnahaM dviSataH krUrAnsaMsAreSu narAdhamAn-
kSipAmyajasramazubhAnAsurISveva yoniSu--19--
AsurIM yonimApannA mUDhA janmani janmani-
mAmaprApyaiva kaunteya tato yAntyadhamAM gatim--20--
trividhaM narakasyedaM dvAraM nAzanamAtmanaH-
kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet--21--
etairvimuktaH kaunteya tamodvAraistribhirnaraH-
AcaratyAtmanaH zreyastato yAti parAM gatim--22--
yaH zAstravidhimutsRjya vartate kAmakArataH-
na sa siddhimavApnoti na sukhaM na parAM gatim--23--
tasmAcchAstraM pramANaM te kAryAkAryavyavasthitau-
jJAtvA zAstravidhAnoktaM karma kartumihArhasi--24--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde daivAsurasaMpadvibhAgayogo nAma SoDazo'dhyAyaH --16--

adhyAya 17  •  zraddhAtrayavibhAgayoga
saptadazo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
ye zAstravidhimutsRjya yajante zraddhayAnvitAH-
teSAM niSThA tu kA kRSNa sattvamAho rajastamaH--1--
zrIbhagavAnuvAca-
trividhA bhavati zraddhA dehinAM sA svabhAvajA-
sAttvikI rAjasI caiva tAmasI ceti tAM zRNu--2--
sattvAnurUpA sarvasya zraddhA bhavati bhArata-
zraddhAmayo'yaM puruSo yo yacchraddhaH sa eva saH--3--
yajante sAttvikA devAnyakSarakSAMsi rAjasAH-
pretAnbhUtagaNAMzcAnye yajante tAmasA janAH--4--
azAstravihitaM ghoraM tapyante ye tapo janAH-
dambhAhaMkArasaMyuktAH kAmarAgabalAnvitAH--5--
karSayantaH zarIrasthaM bhUtagrAmamacetasaH-
mAM caivAntaHzarIrasthaM tAnviddhyAsuranizcayAn--6--
AhArastvapi sarvasya trividho bhavati priyaH-
yajJastapastathA dAnaM teSAM bhedamimaM zRNu--7--
AyuHsattvabalArogyasukhaprItivivardhanAH-
rasyAH snigdhAH sthirA hRdyA AhArAH sAttvikapriyAH--8--
kaTvamlalavaNAtyuSNatIkSNarUkSavidAhinaH-
AhArA rAjasasyeSTA duHkhazokAmayapradAH--9--
yAtayAmaM gatarasaM pUti paryuSitaM ca yat-
ucchiSTamapi cAmedhyaM bhojanaM tAmasapriyam--10--
aphalAkAGkSibhiryajJo vidhidRSTo ya ijyate-
yaSTavyameveti manaH samAdhAya sa sAttvikaH--11--
abhisaMdhAya tu phalaM dambhArthamapi caiva yat-
ijyate bharatazreSTha taM yajJaM viddhi rAjasam--12--
vidhihInamasRSTAnnaM mantrahInamadakSiNam-
zraddhAvirahitaM yajJaM tAmasaM paricakSate--13--
devadvijaguruprAjJapUjanaM zaucamArjavam-
brahmacaryamahiMsA ca zArIraM tapa ucyate--14--
anudvegakaraM vAkyaM satyaM priyahitaM ca yat-
svAdhyAyAbhyasanaM caiva vAGmayaM tapa ucyate--15--
manaH prasAdaH saumyatvaM maunamAtmavinigrahaH-
bhAvasaMzuddhirityetattapo mAnasamucyate--16--
zraddhayA parayA taptaM tapastattrividhaM naraiH-
aphalAkAGkSibhiryuktaiH sAttvikaM paricakSate--17--
satkAramAnapUjArthaM tapo dambhena caiva yat-
kriyate tadiha proktaM rAjasaM calamadhruvam--18--
mUDhagrAheNAtmano yatpIDayA kriyate tapaH-
parasyotsAdanArthaM vA tattAmasamudAhRtam--19--
dAtavyamiti yaddAnaM dIyate'nupakAriNe-
deze kAle ca pAtre ca taddAnaM sAttvikaM smRtam--20--
yattu prattyupakArArthaM phalamuddizya vA punaH-
dIyate ca parikliSTaM taddAnaM rAjasaM smRtam--21--
adezakAle yaddAnamapAtrebhyazca dIyate-
asatkRtamavajJAtaM tattAmasamudAhRtam--22--
oM tatsaditi nirdezo brahmaNastrividhaH smRtaH-
brAhmaNAstena vedAzca yajJAzca vihitAH purA--23--
tasmAdomityudAhRtya yajJadAnatapaHkriyAH-
pravartante vidhAnoktAH satataM brahmavAdinAm--24--
tadityanabhisaMdhAya phalaM yajJatapaHkriyAH-
dAnakriyAzca vividhAH kriyante mokSakAGkSibhiH--25--
sadbhAve sAdhubhAve ca sadityetatprayujyate-
prazaste karmaNi tathA sacchabdaH pArtha yujyate--26--
yajJe tapasi dAne ca sthitiH saditi cocyate-
karma caiva tadarthIyaM sadityevAbhidhIyate--27--
azraddhayA hutaM dattaM tapastaptaM kRtaM ca yat-
asadityucyate pArtha na ca tatprepya no iha--28--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde zraddhAtrayavibhAgayogo nAma saptadazo'dhyAyaH --17--

adhyAya 18  •  mokSasaMnyAsayoga
aSTAdazo'dhyAyaH
 
arjuna uvAca-
saMnyAsasya mahAbAho tattvamicchAmi veditum-
tyAgasya ca hRSIkeza pRthakkeziniSUdana--1--
zrIbhagavAnuvAca-
kAmyAnAM karmaNAM nyAsaM saMnyAsaM kavayo viduH-
sarvakarmaphalatyAgaM prAhustyAgaM vicakSaNAH--2--
tyAjyaM doSavadityeke karma prAhurmanISiNaH-
yajJadAnatapaHkarma na tyAjyamiti cApare--3--
nizcayaM zRNu me tatra tyAge bharatasattama-
tyAgo hi puruSavyAghra trividhaH saMprakIrtitaH--4--
yajJadAnatapaHkarma na tyAjyaM kAryameva tat-
yajJo dAnaM tapazcaiva pAvanAni manISiNAm--5--
etAnyapi tu karmANi saGgaM tyaktvA phalAni ca-
kartavyAnIti me pArtha nizcitaM matamuttamam--6--
niyatasya tu saMnyAsaH karmaNo nopapadyate-
mohAttasya parityAgastAmasaH parikIrtitaH--7--
duHkhamityeva yatkarma kAyaklezabhayAttyajet-
sa kRtvA rAjasaM tyAgaM naiva tyAgaphalaM labhet--8--
kAryamityeva yatkarma niyataM kriyate'rjuna-
saGgaM tyaktvA phalaM caiva sa tyAgaH sAttviko mataH--9--
na dveSTyakuzalaM karma kuzale nAnuSajjate-
tyAgI sattvasamAviSTo medhAvI chinnasaMzayaH--10--
na hi dehabhRtA zakyaM tyaktuM karmANyazeSataH-
yastu karmaphalatyAgI sa tyAgItyabhidhIyate--11--
aniSTamiSTaM mizraM ca trividhaM karmaNaH phalam-
bhavatyatyAginAM pretya na tu saMnyAsinAM kvacit--12--
paJcaitAni mahAbAho kAraNAni nibodha me-
sAMkhye kRtAnte proktAni siddhaye sarvakarmaNAm--13--
adhiSThAnaM tathA kartA karaNaM ca pRthagvidham-
vividhAzca pRthakceSTA daivaM caivAtra paJcamam--14--
zarIravAGmanobhiryatkarma prArabhate naraH-
nyAyyaM vA viparItaM vA paJcaite tasya hetavaH--15--
tatraivaM sati kartAramAtmAnaM kevalaM tu yaH-
pazyatyakRtabuddhitvAnna sa pazyati durmatiH--16--
yasya nAhaMkRto bhAvo buddhiryasya na lipyate-
hatvA'pi sa imA&llokAnna hanti na nibadhyate--17--
jJAnaM jJeyaM parijJAtA trividhA karmacodanA-
karaNaM karma karteti trividhaH karmasaMgrahaH--18--
jJAnaM karma ca kartA ca tridhaiva guNabhedataH-
procyate guNasaMkhyAne yathAvacchRNu tAnyapi--19--
sarvabhUteSu yenaikaM bhAvamavyayamIkSate-
avibhaktaM vibhakteSu tajjJAnaM viddhi sAttvikam--20--
pRthaktvena tu yajjJAnaM nAnAbhAvAnpRthagvidhAn-
vetti sarveSu bhUteSu tajjJAnaM viddhi rAjasam--21--
yattu kRtsnavadekasminkArye saktamahaitukam-
atattvArthavadalpaM ca tattAmasamudAhRtam--22--
niyataM saGgarahitamarAgadveSataH kRtam-
aphalaprepsunA karma yattatsAttvikamucyate--23--
yattu kAmepsunA karma sAhaMkAreNa vA punaH-
kriyate bahulAyAsaM tadrAjasamudAhRtam--24--
anubandhaM kSayaM hiMsAmanapekSya ca pauruSam-
mohAdArabhyate karma yattattAmasamucyate--25--
muktasaGgo'nahaMvAdI dhRtyutsAhasamanvitaH-
siddhyasiddhyornirvikAraH kartA sAttvika ucyate--26--
rAgI karmaphalaprepsurlubdho hiMsAtmako'zuciH-
harSazokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH--27--
ayuktaH prAkRtaH stabdhaH zaTho naiSkRtiko'lasaH-
viSAdI dIrghasUtrI ca kartA tAmasa ucyate--28--
buddherbhedaM dhRtezcaiva guNatastrividhaM zRNu-
procyamAnamazeSeNa pRthaktvena dhanaMjaya--29--
pravRttiM ca nivRttiM ca kAryAkArye bhayAbhaye-
bandhaM mokSaM ca yA vetti buddhiH sA pArtha sAttvikI--30--
yayA dharmamadharmaM ca kAryaM cAkAryameva ca-
ayathAvatprajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI--31--
adharmaM dharmamiti yA manyate tamasAvRtA-
sarvArthAnviparItAMzca buddhiH sA pArtha tAmasI--32--
dhRtyA yayA dhArayate manaHprANendriyakriyAH-
yogenAvyabhicAriNyA dhRtiH sA pArtha sAttvikI--33--
yayA tu dharmakAmArthAndhRtyA dhArayate'rjuna-
prasaGgena phalAkAGkSI dhRtiH sA pArtha rAjasI--34--
yayA svapnaM bhayaM zokaM viSAdaM madameva ca-
na vimuJcati durmedhA dhRtiH sA pArtha tAmasI--35--
sukhaM tvidAnIM trividhaM zRNu me bharatarSabha-
abhyAsAdramate yatra duHkhAntaM ca nigacchati--36--
yattadagre viSamiva pariNAme'mRtopamam-
tatsukhaM sAttvikaM proktamAtmabuddhiprasAdajam--37--
viSayendriyasaMyogAdyattadagre'mRtopamam-
pariNAme viSamiva tatsukhaM rAjasaM smRtam--38--
yadagre cAnubandhe ca sukhaM mohanamAtmanaH-
nidrAlasyapramAdotthaM tattAmasamudAhRtam--39--
na tadasti pRthivyAM vA divi deveSu vA punaH-
sattvaM prakRtijairmuktaM yadebhiH syAttribhirguNaiH--40--
brAhmaNakSatriyavizAM zUdrANAM ca paraMtapa-
karmANi pravibhaktAni svabhAvaprabhavairguNaiH--41--
zamo damastapaH zaucaM kSAntirArjavameva ca-
jJAnaM vijJAnamAstikyaM brahmakarma svabhAvajam--42--
zauryaM tejo dhRtirdAkSyaM yuddhe cApyapalAyanam-
dAnamIzvarabhAvazca kSAtraM karma svabhAvajam--43--
kRSigaurakSyavANijyaM vaizyakarma svabhAvajam-
paricaryAtmakaM karma zUdrasyApi svabhAvajam--44--
sve sve karmaNyabhirataH saMsiddhiM labhate naraH-
svakarmanirataH siddhiM yathA vindati tacchRNu--45--
yataH pravRttirbhUtAnAM yena sarvamidaM tatam-
svakarmaNA tamabhyarcya siddhiM vindati mAnavaH--46--
zreyAnsvadharmo viguNaH paradharmotsvanuSThitAt-
svabhAvaniyataM karma kurvannApnoti kilbiSam--47--
sahajaM karma kaunteya sadoSamapi na tyajet-
sarvArambhA hi doSeNa dhUmenAgnirivAvRtAH--48--
asaktabuddhiH sarvatra jitAtmA vigataspRhaH-
naiSkarmyasiddhiM paramAM saMnyAsenAdhigacchati--49--
siddhiM prApto yathA brahma tathApnoti nibodha me-
samAsenaiva kaunteya niSThA jJAnasya yA parA--50--
buddhyA vizuddhayA yukto dhRtyAtmAnaM niyamya ca-
zabdAdInviSayAMstyaktvA rAgadveSau vyudasya ca--51--
viviktasevI laghvAzI yatavAkkAyamAnasaH-
dhyAnayogaparo nityaM vairAgyaM samupAzritaH--52--
ahaMkAraM balaM darpaM kAmaM krodhaM parigraham-
vimucya nirmamaH zAnto brahmabhUyAya kalpate--53--
brahmabhUtaH prasannAtmA na zocati na kAGkSati-
samaH sarveSu bhUteSu madbhaktiM labhate parAm--54--
bhaktyA mAmabhijAnAti yAvAnyazcAsmi tattvataH-
tato mAM tattvato jJAtvA vizate tadanantaram--55--
sarvakarmANyapi sadA kurvANo madvyapAzrayaH-
matprasAdAdavApnoti zAzvataM padamavyayam--56--
cetasA sarvakarmANi mayi saMnyasya matparaH-
buddhiyogamupAzritya maccittaH satataM bhava--57--
maccittaH sarvadurgANi matprasAdAttariSyasi-
atha cettvamahaMkArAnna zroSyasi vinaGkSyasi--58--
yadahaMkAramAzritya na yotsya iti manyase-
mithyaiSa vyavasAyaste prakRtistvAM niyokSyati--59--
svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA-
kartuM necchasi yanmohAtkariSyasyavazo'pi tat--60--
IzvaraH sarvabhUtAnAM hRddeze'rjuna tiSThati-
bhrAmayansarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA--61--
tameva zaraNaM gaccha sarvabhAvena bhArata-
tatprasAdAtparAM zAntiM sthAnaM prApsyasi zAzvatam--62--
iti te jJAnamAkhyAtaM guhyAdguhyataraM mayA-
vimRzyaitadazeSeNa yathecchasi tathA kuru--63--
sarvaguhyatamaM bhUyaH zRNu me paramaM vacaH-
iSTo'si me dRDhamiti tato vakSyAmi te hitam--64--
manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru-
mAmevaiSyasi satyaM te pratijAne priyo'si me--65--
sarvadharmAnparityajya mAmekaM zaraNaM vraja-
ahaM tvA sarvapApebhyo mokSayiSyAmi mA zucaH--66--
idaM te nAtapaskAya nAbhaktAya kadAcana-
na cAzuzrUSave vAcyaM na ca mAM yo'bhyasUyati--67--
ya imaM paramaM guhyaM madbhakteSvabhidhAsyati-
bhaktiM mayi parAM kRtvA mAmevaiSyatyasaMzayaH--68--
na ca tasmAnmanuSyeSu kazcinme priyakRttamaH-
bhavitA na ca me tasmAdanyaH priyataro bhuvi--69--
adhyeSyate ca ya imaM dharmyaM saMvAdamAvayoH-
jJAnayajJena tenAhamiSTaH syAmiti me matiH--70--
zraddhAvAnanasUyazca zRNuyAdapi yo naraH-
so'pi muktaH zubhA&llokAnprApnuyAtpuNyakarmaNAm--71--
kaccidetacchrutaM pArtha tvayaikAgreNa cetasA-
kaccidajJAnasaMmohaH pranaSTaste dhanaMjaya--72--
arjuna uvAca-
naSTo mohaH smRtirlabdhA tvatprasAdAnmayAcyuta-
sthito'smi gatasaMdehaH kariSye vacanaM tava--73--
saMjaya uvAca-
ityahaM vAsudevasya pArthasya ca mahAtmanaH-
saMvAdamimamazrauSamadbhutaM romaharSaNam--74--
vyAsaprasAdAcchrutavAnetadguhyamahaM param-
yogaM yogezvarAtkRSNAtsAkSAtkathayataH svayam--75--
rAjansaMsmRtya saMsmRtya saMvAdamimamadbhutam-
kezavArjunayoH puNyaM hRSyAmi ca muhurmuhuH--76--
tacca saMsmRtya saMsmRtya rUpamatyadbhutaM hareH-
vismayo me mahAnrAjanhRSyAmi ca punaH punaH--77--
yatra yogezvaraH kRSNo yatra pArtho dhanurdharaH-
tatra zrIrvijayo bhUtirdhruvA nItirmatirmama--78--
 

oM tatsaditi zrImadbhagavadgItAsUpaniSatsu brahmavidyAyAM yogazAstre zrIkRSNArjunasaMvAde mokSasaMnyAsayogo nAmASTAdazo'dhyAyaH --18--